Paliwa kopalne nadal górą

Zapotrzebowanie ludzkości na szeroko rozumianą energię systematycznie i mocno rośnie od dziesiątków lat. Ostatnio niewielka korekta w trendzie wzrostowym miała miejsce w 2020 r., co było spowodowane globalnym spowolnieniem gospodarczym wywołanym pandemią koronawirusa. Ubiegły rok przyniósł jednak kolejny rekord. Z danych statystycznych BP wynika, że konsumpcja tzw. pierwotnych źródeł energii wyniosła na świecie 595,2 eksadżuli (jednostka energii, 1 eksadżul = 1 trylion dżuli) i tym samym wzrosła o ponad 5,5 proc.

Co istotniejsze, wśród nich cały czas kluczowe znaczenie mają kolejno: ropa, węgiel i gaz. Udział tych surowców kopalnianych w łącznie zużytych pierwotnych źródłach energii wynosił odpowiednio: 31 proc., 26,9 proc. oraz 24,4 proc. Jak z tego wynika, energetyka jądrowa, wodna i odnawialna (w taki sposób wyodrębniło BP kolejne pierwotne źródła energii) stanowiły łącznie tylko 17,7 proc. Oczywiście, ich udział rośnie, a surowców kopalnianych spada, zwłaszcza ropy i węgla. Nie zmienia to faktu, że w ujęciu wolumenowym świat cały czas opiera się na eksploatacji podziemnych złóż.

Ten rok w ujęciu globalnym niewiele zmienia, a być może jeszcze bardziej uzależnił ludzkość od surowców kopalnianych. Przede wszystkim powszechna drożyzna spowalnia realizację inwestycji w OZE. W efekcie łatwiej produkować energię z surowców kopalnianych, wykorzystując istniejące i funkcjonujące od wielu lat instalacje.

Kopaliny nieco mniejsze znaczenie niż na świecie mają w Europie. Na Starym Kontynencie udział ropy w pierwotnych źródłach energii wyniósł 33,5 proc., gazu sięgał 25 proc., a węgla stanowił niespełna 12,2 proc. Co ważniejsze, w ubiegłym roku pierwszy raz OZE (bez hydroenergetyki) odgrywały większe znaczenie niż węgiel, gdyż ich udział wzrósł do 12,3 proc. Oczywiście, w Polsce proporcje są zgoła inne. Kluczową rolę w pierwotnych źródłach energii ma węgiel (42,3-proc. udział), następnie ropa (31,1 proc.) i gaz (18,9 proc.). Z kolei OZE to tylko 7,2 proc. W tym roku na europejskim i polskim rynku zużycie każdego z nich zapewne wzrośnie, do czego niewątpliwe przyczynia się sytuacja geopolityczna, w tym zwłaszcza zbrojna agresja Rosji na Ukrainę. Co więcej, niemal wszystkim krajom potępiającym napaść zaczęło mocno ciążyć uzależnienie surowcowe od Moskwy.

Problemy z ropą

Daniel Czyżewski, ekspert i autor raportu WEI pt. „Europa, Rosja i nowa walka o surowce energetyczne” zauważa, że jeszcze w 2020 r. Unia Europejska była uzależniona od importu ropy w 95,9 proc. Z samej tylko Rosji sprowadzono surowiec, który zaspokoił 24,9 proc. jej potrzeb. Niewiele mniej było to w ubiegłym roku. Na Stary Kontynent około jednej trzeciej rosyjskiej ropy trafia systemem ropociągów Drużba (Przyjaźń), a pozostała część statkami. „Dlatego embargo na zakup rosyjskiej ropy drogą morską (dwie trzecie całości) będzie stanowić poważny cios dla rosyjskiej gospodarki” – zauważa Czyżewski. Ma wejść ono w życie od 5 grudnia. Poza UE do sankcji na morski handel rosyjską ropą dołączyły się Wielka Brytania, USA, Kanada i Japonia.

Zdecydowanie trudniej jest z nałożeniem unijnego embarga na przesył rosyjskiej ropy rurociągami z powodu sprzeciwu Węgier, Słowacji i Czech, które są uzależnione od dostaw ze Wschodu. Firmy z Polski i Niemiec, których rafinerie też w dużym stopniu korzystają z surowca transportowanego tą drogą, zadeklarowały, że do końca roku mogą z niego zrezygnować. Z drugiej strony obawiają się ewentualnych kar za zerwanie obowiązujących kontraktów i pogorszenia swojej pozycji konkurencyjnej na rynku z powodu braku dostępu do dużo tańszego surowca ze Wschodu. W efekcie czekają na decyzje organów unijnych lub swoich rządów.

Z danych Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naftowego wynika, że w ubiegłym roku udział rosyjskiej ropy wynosił 60,9 proc. w ogółem zużytej przez nasz kraj. W tym roku będzie dużo mniejszy. Po pierwsze, grupa Orlen od początku wojny w Ukrainie nie realizuje zakupów spotowych (natychmiastowych) rosyjskiej ropy. Po drugie, z alternatywnych kierunków sprowadza już ponad 70 proc. surowca. Co więcej, koncern cały czas pracuje, aby zabezpieczyć sobie kolejne dostawy. Najwyraźniej przynosi to oczekiwane efekty, gdyż w tym roku rośnie w Polsce zarówno produkcja paliw płynnych, jak i ich konsumpcja. W rezultacie zużycie ropy nad Wisłą, mimo pojawiających się perturbacji z jej dostawami, prawdopodobnie również zwyżkuje.

Maleje zużycie gazu

Unia Europejska jeszcze mocniej niż od rosyjskiej ropy była uzależniona od gazu sprowadzanego ze Wschodu. W ubiegłym roku aż 45 proc. ogółem importowanego surowca pochodziło z tego kierunku. Co gorsza, zdecydowana jego większość trafiała do wspólnoty rurociągami, a nie statkami. To mocno utrudniało i przez jeszcze jakiś czas będzie utrudniać dywersyfikację dostaw. W stosunkowo dobrej sytuacji jest tu nasz kraj, mimo że jeszcze w ubiegłym roku błękitne paliwo pozyskiwane z Rosji zaspokajało około połowy popytu naszego kraju na ten surowiec.

Ten rok miał być ostatnim, w którym Gazprom był zobowiązany realizować kontrakt jamalski. Pod koniec kwietnia wstrzymał jednak dostawy, gdyż PGNiG odmówiło płacenia rublami zamiast dolarami – płatności w amerykańskiej walucie określono w umowie zawartej przez obie strony. Wzmożony import z alternatywnych kierunków, szybko napełnione magazyny gazu oraz uruchomione nowe połączenia z Litwą, Słowacją, i przede wszystkim z Danią i Norwegią poprzez Baltic Pipe, zdają się jednak w pełni zabezpieczać nasz kraj – tak przynajmniej deklarują przedstawiciele rządu i państwowych spółek odpowiedzialnych za sprawny import. Co więcej, popyt wyraźnie spadł. To z kolei konsekwencja historycznie wysokich cen. W sierpniu na Towarowej Giełdzie Energii kurs gazu w dostawach natychmiastowych zbliżał się nawet do 1,5 tys. zł za MWh, podczas gdy przed wybuchem wojny w Ukrainie był poniżej 0,4 tys. zł.