Nieznośna lekkość opakowań coraz bardziej nam ciąży

Z psiej perspektywy Polska to raj. W niemal każdym mieście, a często i poza nim, co kilka metrów zapachem i smakiem kusi jakiś papierek, butelka, torebka po czipsach, karton po jedzeniu na wynos. Spacer z czworonogiem to nierzadko bieg z ustawicznym wyrywaniem z psiego pyska tego, co przytrafiło się po drodze, w najtrudniejszych przypadkach kończący się wizytą u weterynarza.

Moglibyśmy zrzucać odpowiedzialność za to niemiłe doświadczenie na brak kultury konsumenta albo na pogodę sprzyjającą wywiewaniu śmieci z pojemników. Ale w gruncie rzeczy wystarczy spojrzeć na statystyki, by wiedzieć, że nasze otoczenie zaczyna tonąć w górach odpadów – w olbrzymiej mierze są nimi opakowania, których funkcja użytkowa ogranicza się do zabezpieczenia właściwego produktu w podróży między producentem a końcowym konsumentem. I choć lada chwila, za sprawą systemu kaucyjnego, jakaś część tej góry pozostałości zostanie – lepiej czy gorzej – zagospodarowana, to będzie to zaledwie kropla w morzu potrzeb.

Brzemię jednorazowości

Skoro o statystykach mowa: w tym tygodniu Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy zaprezentował raport o odpadach opakowaniowych, których obecność „zaraportowano” na polskim rynku w 2022 roku. I są to dane imponujące swoim, nomen omen, gabarytem: w owym roku wytworzono w Polsce ponad 15,5 miliona ton opakowań, w 80 procentach jednorazowego użytku. Liczba zakupowych torebek z tworzyw sztucznych sięgnęła w przeciągu dwunastu miesięcy mocno ponad 510 milionów, a więcej niż dwie na trzy takie torebki miały grubość poniżej 15 mikrometrów.

– Dane pochodzą bezpośrednio z indywidualnych sprawozdań o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich. Sprawozdania zostały złożone za pośrednictwem Bazy Danych o Produktach i Opakowaniach oraz Gospodarce Odpadami (BDO) do poszczególnych marszałków województw, w których prowadzona jest działalność podmiotu – wskazywał IOŚ-PIB w towarzyszącym publikacji komunikacie.

Ile odpadowych śmieci może przemykać poniżej tego oficjalnego radaru, możemy się tylko domyślać. Ale nawet rzut oka na oficjalne dane pokazuje skalę wyzwania, z którym się mierzymy. Niemal 6 mln ton to jednorazowe opakowania z papieru i tektury – w tym segmencie opakowań wielorazowych było zaledwie nieco ponad 32 tys. ton. Słowo „jednorazowość” mogłoby też doskonale opisywać segment opakowań z tworzyw sztucznych – tu wagowo odpady przebiły próg 3 mln ton, z czego 69 tys. ton stanowiły opakowania wielorazowe. Jedyną kategorią z przewagą wielorazowości były opakowania drewniane (2,5 mln ton do 2,1 mln ton opakowań jednorazowego użytku).

Szukając prostego opisu tego status quo, moglibyśmy zapewne powiedzieć, że 2022 rok był kolejnym, w którym kwitnął handel online – a zakupione w tym kanale towary zwykle przyjeżdżają w opakowaniach kartonowych czy papierowych. W tamtym czasie było też już jasne, że Europa będzie starała się redukować ilość krążącego w gospodarce – a za jej sprawą finalnie i w środowisku – plastiku. Tam zatem, gdzie było to łatwe i nie stanowiło kosztowego obciążenia dla biznesu, opakowania plastikowe zaczęły zastępować papier i tektura. Z drugiej jednak strony tworzywa sztuczne nadal trzymały się mocno, a w przeciwieństwie do szkła, metali czy drewna – niski koszt ich wytworzenia i śladowy udział w cenie produktu sprawiały, że w rzeczywistości takich odpadów było zapewne znacznie więcej, niż pokazują to dane BDO.

Magiczne słowo: kompostowalność

Im większa firma, tym łatwiej jej stać się symbolem zła tego świata. Globalne koncerny wyczuwają tę presję i to one starają się dziś przodować w rozwijaniu alternatywnych rozwiązań, mających owocować zmniejszeniem obciążeń dla środowiska. I dobrym przykładem są tu koperty. – Amazon przestał używać w Europie kopert wyłożonych folią bąbelkową już dobrych kilka lat temu, co oznaczało jednak konieczność sprostania wyzwaniu, jakim jest zastąpienie ich lekkim, elastycznym i w pełni nadającym się do recyklingu papierem, który gwarantowałby podobną ochronę (przesyłki – przyp. red.) – podkreśla Thais Blumer, szefowa oddziału zrównoważonych opakowań w europejskim biznesie Amazona.

W efekcie we wrześniu koncern ogłosił, że wraz z ekspertami firmy Mondi opracował kopertę wyściełaną miękkim papierem, redukującym wagę przeciętnej przesyłki o 44 gr oraz zajmowaną przez taką przesyłkę przestrzeń (czyli overpackaging, czy – lapidarnie rzecz ujmując – wożenie powietrza). Biorąc pod uwagę rozmach działalności Amazona, o ile nowe rozwiązanie się sprawdzi, o tyle może ono rzeczywiście przynieść pewne widoczne efekty – zwłaszcza jeśli skopiują je inni gracze w handlu.

Inny przykład z ostatnich dni: w raporcie ESG firmy Tchibo znalazło się zapewnienie, że do 2027 roku wszystkie opakowania produkowane przez ten koncern kaw mają się nadawać do recyklingu. Na kluczowych rynkach w Europie – w Niemczech, Szwajcarii i Austrii – ten proces ma zajść nawet wcześniej: już w przyszłym roku. Opakowania z folii kompozytowej mają zostać zastąpione takimi, które będzie można poddać recyklingowi.

A to ledwie kilka ostatnich dni i wielkie firmy. Magazyn „Forbes” obrazowo opisuje obecną sytuację w branży jako „technologiczny wyścig niczym w przemyśle kosmicznym” – i słusznie, bowiem niemal każdego dnia do obiegu informacyjnego wpadają kolejne doniesienia o tym, który z wielkich koncernów, maleńkich (jeszcze) start-upów czy laboratoriów, mniej lub renomowanych uczelni, przystąpił do tego wyścigu.

W grę wchodzi pełny recykling albo biodegradowalność. I chyba ze wskazaniem na tę drugą, gdyż opakowania, które nawet wyrzucone byle gdzie, dyskretnie zniknęłyby w ciągu kilku miesięcy, wydają się przyciągać więcej uwagi. Niemiecki start-up Traceless chce do ich produkcji używać roślinnych resztek z przemysłu przetwórczego. Badacze z Connecticut próbują zastosować w tym samym celu resztki z produkcji ryb i owoców morza. Izraelska firma TIPA już taki materiał ma: mieszanka kompostowalnych polimerów ma gwarantować zarówno przejrzystość i elastyczność właściwą dla tradycyjnego plastiku, jak i zapewniać możliwość szczelnego zamknięcia opakowania, jak w znanych nam zaciskach na opakowaniach kawy czy herbaty, zapobiegających wietrzeniu produktu. Przy australijskim Murdoch University powstało laboratorium, które ma wynajdywać kolejne rodzaje takich bioplastików.