O krok od systemu kaucyjnego wciąż wiele wątpliwości

– Jesteśmy w kluczowym momencie wprowadzania zmian związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym. Nie możemy zaprzepaścić szans, jakie stwarza ROP i system kaucyjny – tak podsumowywał sytuację w Polsce ekspert Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste Filip Piotrowski.

Polska tonie w śmieciach, a według szacunków firmy konsultingowej Deloitte jakieś 13 proc. wszystkich opakowań wprowadzanych na rynek w Polsce stanowią plastikowe butelki PET, butelki szklane (od soków, napojów orzeźwiających po piwo, wino czy alkohole wysokoprocentowe) czy puszki (aluminiowe i stalowe). To 740 tys. ton odpadów, które stosunkowo łatwo można by usunąć z krajobrazu, odciążając też gminne systemy zbiórki odpadów. Posłużyłby do tego system kaucyjny oparty na założeniu, że opakowania staną się swoistym towarem.

Losy takiego systemu do dziś jednak ważą się w Ministerstwie Środowiska. – Ministerialnego projektu systemu kaucyjnego w gruncie rzeczy wciąż nie ma – mówi nam Aleksander Traple, wiceszef Związku Pracodawców Branży Elektroodpadów i Opakowań Elektro-Odzysk. – Są pewne założenia, które trudno jednak interpretować i wyciągać z nich wnioski co do ostatecznego kształtu systemu – dodaje.

Zgodnie ze znanymi już najważniejszymi założeniami rządowego projektu system objąłby plastikowe butelki oraz butelki szklane wielokrotnego użytku – ale już nie puszki aluminiowe czy jednorazowe butelki szklane. Klienci oddawaliby opakowania w sklepach: obowiązkowo w systemie miałyby uczestniczyć placówki o powierzchni powyżej 100 mkw., mniejsze miałyby swobodę przystąpienia do niego. Za jego powstanie mieliby odpowiadać przedsiębiorcy.

Foto: rp.pl

Kompatybilny system

Wspomniany Związek Pracodawców Branży Elektroodpadów i Opakowań Elektro-Odzysk postanowił wyprzedzić decyzje rządu: opracowana na jego zlecenie przez firmę doradczą Civitta analiza podsuwa model potencjalnego polskiego systemu kaucyjnego, oparty na połączeniu modeli scentralizowanego (znanego z krajów skandynawskich) oraz zdecentralizowanego (Niemcy).

Z tego pierwszego autorzy analizy biorą koncepcję centralnego operatora systemu – „organizacji non profit pełniącej rolę administratora systemu, składającej się z koalicji wprowadzających oraz detalistów", najbardziej zainteresowanych sprawnym działaniem systemu. W gestii takiego operatora (Traple nie wyklucza, że taką funkcję mogłaby odegrać instytucja rządowa, choćby Instytut Ochrony Środowiska) leżałoby nadzorowanie procesów w systemie oraz ich uczestników, przepływ informacji i rozliczenia między ogniwami kaucyjnego łańcucha płatności.

– Między wierszami można wyczytać, że potencjalny ministerialny model ma się opierać na jednym centralnym zarządcy – mówi Traple. – To nie jest na pewno zgodne z naszą propozycją. Rozwiązanie takie obowiązuje w Skandynawii, ale my – czerpiąc też ze wzorców skandynawskich – chcielibyśmy oprzeć system przede wszystkim na modelu niemieckim, gdzie jest wielu konkurencyjnych operatorów. W naszym hybrydowym modelu funkcjonuje centralny nadzór nad systemem. Jednocześnie podmioty objęte ROP mają możliwość wyboru dostawcy usługi odbioru opakowań. Powinniśmy unikać modelu, w którym jest jeden operator: firma np. produkująca kaucjomaty i mająca monopol na terytorium całego kraju – wskazuje.

Następnym szczeblem systemu byłyby organizacje odzysku opakowań (OOO). Propozycje eksperckie doradców z Civitta zakładają, że kilkadziesiąt takich organizacji (oraz duże sieci handlowe, które zdecydowałyby się na bezpośrednie rozliczenia z centralnym operatorem systemu) odgrywałoby rolę pośrednika między detalicznymi punktami sprzedaży, zbierającymi oddawane opakowania, a centralnym operatorem. „Istnieje w Polsce ekosystem sprawnie działających OOO o różnej skali i profilu działalności, który stanowi potencjał, na bazie którego można budować efektywny system" – zapewniają autorzy analizy. Do tej pory organizacje tego typu przejmowały obowiązki wprowadzających produkty na rynek w obszarze ponoszenia kosztów gospodarki odpadami, a także zapewniały osiągnięcie założonych poziomów odzysku, przy jednoczesnym zachowaniu efektywności finansowej – bo OOO są inicjatywami biznesowymi: mają przynosić zysk.

Jest wreszcie baza, na której trzeba system oprzeć, czyli sieć punktów i placówek handlowych. Opierając się na danych NielsenIQ z 2020 r., liczbę takich punktów szacuje się na 100 tys. placówek. Ministerialna propozycja zakłada obowiązek uczestniczenia w systemie największych, od minimum 100 mkw. Można założyć, że to około 9 tys. obecnych na rynku hipermarketów, supermarketów czy dyskontów. Gdyby jednak doliczyć wszystkie potencjalne punkty prowadzące sprzedaż produktów, których opakowania mogłyby być objęte systemem kaucyjnym, dostaniemy liczbę około 78 tys. placówek handlowych (nie tylko małych sklepów spożywczych, ale też stacji benzynowych czy innych miejsc, gdzie można kupić np. napoje w butelkach PET). Gra toczy się też o to, by wciągnąć do systemu jak największą liczbę takich placówek.

– W naszej ocenie należy skorzystać z możliwości, jakie dziś oferuje technologia: nadania każdemu opakowaniu indywidualnego kodu, każdej butelce i puszce – sugeruje Traple. – Takie rozwiązanie umożliwia uniknięcie oszustw i tworzy system, który jest szansą dla różnych punktów zbierania. Nie jest oparty wyłącznie ma kaucjomatach, przy których trzeba ponieść znaczne nakłady finansowe. Indywidualne kody umożliwią odbiór opakowań w całym kraju, również w małych sklepikach, które niekoniecznie musiałyby inwestować we własne kaucjomaty – kwituje.