Od 12 listopada do 20 grudnia w ramach akcji „Małopolska bez smogu” realizowanej przez Radio Kraków i Polski Alarm Smogowy we współpracy z Województwem Małopolskim, przenośne pyłomierze monitorowały jakość powietrza w 6 małopolskich gminach: Mogilanach i Czernichowie (od 12 listopada do 24 listopada) w Czarnym Dunajcu i Nowym Targu (od 24 listopada do 7 grudnia) oraz w Krynicy-Zdroju i Piwnicznej -Zdroju (od 7 grudnia do 24 grudnia).
Czytaj więcej
We wtorkowym zestawieniu najbardziej zanieczyszczonych miast świata, na pierwszym miejscu znalazł się Kraków, który wyprzedził m.in. Lahore, Delhi czy Pekin.
W trzech gminach prowadzona była także kampania „Zobacz czym oddychasz”, w której wykorzystywany był model sztucznych płuc, mająca na celu unaocznienie problemu oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Kilkumetrowe płuca okryte białą tkaniną filtracyjną „oddychały” zanieczyszczonym powietrzem i z dnia na dzień stawały się coraz ciemniejsze.
W pierwszym etapie badań pyłomierze zostały umieszczone w gminach Czernichów i Mogilany. Na 10 dni pomiarów dobowa norma dla stężenia pyłu PM10 (50 µg/m3) została przekroczona jeden raz w miejscowości Czernichów w dniu 14 listopada.
Średnio godzinowe i średniodobowe stężenia w Czernichowie są średnio wyższe od identycznego okresu dla Mogilan oraz porównywalne z Krakowem. Maksymalna wartość stężenia średnio godzinowego dla badanych lokalizacji wynosiła 114 µg/m3 w Czernichowie (17 listopada, średnia z okresu 16:00-17:00) oraz 65 µg/m3 w Mogilanach (17 listopada, średnia z okresu 17:00-18:00 oraz średnia z okresu 18:00-19:00). Średnia dla całych pomiarów w Mogilanach wyniosła: 27 µg/m3, w Czernichowie: 35 µg/m3, a w Krakowie 35 µg/m3.
W drugim etapie badań (od 24 listopada do 7 grudnia) analizatory zostały zainstalowane w Czarnym Dunajcu oraz w Nowym Targu. W ciągu 12 dni pomiarów norma dobowa została przekroczona sześć razy w miejscowości Nowy Targ – 25,26,27 i 28 listopada oraz 3 i 5 grudnia. W całym roku takich przekroczeń może być zaledwie 35. W Czarnym Dunajcu w badanym terminie norma dobowa nie została przekroczona.
Średnio godzinowe i średniodobowe stężenia w Nowym Targu są średnio wyższe od identycznego okresu dla Czarnego Dunajca lub dla Krakowa. Maksymalna wartość stężenia średnio godzinowego dla badanych lokalizacji wyniosła 120 µg/m3 w Czarnym Dunajcu (24 listopada, średnia z okresu 18:00-19:00) oraz 238 µg/m3 w Nowym Targu (24 listopada, średnia z okresu 21:00-22:00). Średnia dla całych pomiarów w Czarnym Dunajcu wyniosła: 24 µg/m3, w Nowym Targu: 46 µg/m3, a w Krakowie 35 µg/m3.
W trakcie ostatniego etapu akcji „Małopolska bez smogu” pyłomierze badały jakość powietrza w gminach: Krynica-Zdrój i Piwniczna-Zdrój. Na 11 dni pomiarów prowadzonych w obu miejscowościach, norma dobowa została przekroczona dwa razy w miejscowości Piwniczna - Zdrój – 14 i 15 grudnia. W Krynicy-Zdrój w badanym terminie norma dobowa nie została przekroczona.
Maksymalna wartość stężenia średnio godzinowego dla badanych lokalizacji wyniosła 49 µg/m3 w Krynicy-Zdroju (15 grudnia, średnia z okresu 00:00-01:00) oraz 116 µg/m3 w Piwnicznej - Zdroju (14 grudnia, średnia z okresu 16:00-17:00). Średnia dla całych pomiarów w Krynicy-Zdrój wyniosła: 19 µg/m3, w Piwnicznej -Zdroju: 31 µg/m3. Trzeba zaznaczyć, że w tym okresie (13-14 grudnia br.) w niektórych małopolskich powiatach mieliśmy do czynienia z przekroczeniem poziomu informowania oraz ryzykiem wystąpienia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10, co było związane z warunkami pogodowymi utrudniającymi rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń, powstałych w wyniku spalania węgla i drewna w gospodarstwach domowych.
Najwyższe stężenia pyłów notowane były zazwyczaj w porach popołudniowych oraz nocnych. Spowodowane jest to użytkowaniem przestarzałych kotłów, pieców i kominków na paliwa stałe (węgiel i drewno). Zdarzały się momenty kiedy stężenia pyłu PM10 w gminach, w których prowadzone były pomiary przekraczały 100 µg/m3, a więc granicę powyżej której jakość powietrza uznawana jest za bardzo złą i szkodliwą dla zdrowia mieszkańców.
Jak wskazują autorzy badania przedstawione pomiary reprezentują obszar wokół zamontowanego pyłomierza. Nie są to pomiary reprezentatywne dla całej, czasem dużej miejscowości. Jednak dzięki tym pomiarom dowiedzieliśmy się na jakim poziomie sytuują się zanieczyszczenia powietrza w pobliżu lokalizacji pyłomierzy (zazwyczaj w centrum miejscowości lub w okolicy budynków użyteczności publicznej), w analizowanym czasie.
Wśród gmin, w których prowadzona była kampania znalazły się dwie gminy z „obwarzanka krakowskiego”, dwie podhalańskie oraz dwie gminy uzdrowiskowe. Podobnie jak w rankingu ogólnopolskim dotyczącym miejscowości z najgorszą jakością powietrza[1], z którego wynika, że Nowy Targ jest najbardziej zanieczyszczonym miastem, także pomiary prowadzone w ramach tej kampanii wskazywały najwyższe stężenia właśnie w Nowym Targu.
Autorzy badania wskazują, że aby poprawić jakość powietrza w małopolskich miejscowościach, należy przede wszystkim wdrożyć działania mające na celu likwidację źródeł niskiej emisji. Proces wymiany kotłów w gminach postępuje zbyt wolno. W całej Małopolsce w 2020 roku wymieniono zaledwie 10 tysięcy „kopciuchów”. To zdecydowanie za mało, biorąc pod uwagę, że w całym województwie jest jeszcze około 300 tysięcy urządzeń, które należy wymienić zgodnie z uchwałą antysmogową. Obserwując wyniki przeprowadzonych w ramach akcji „Małopolska bez smogu” pomiarów, możemy stwierdzić, że problem z jakością powietrza pojawia się wieczorami, gdy mieszkańcy zaczynają palić w swoich kotłach i piecach. A w gminach, w których prowadzono pomiary tempo wymiany kotłów jest zbyt wolne. W Nowym Targu w 2020 roku wymieniono kotły zaledwie w 163 budynkach, w Czarnym Dunajcu w 20 budynkach, w Krynicy – Zdroju w 58, a w Piwnicznej Zdroju w 15 budynkach.
Dzięki wspólnym działaniom prowadzonych w ramach Inicjatywy 600 dni dla Czystego Powietrza tempo wymiany kotłów w gminach „krakowskiego obwarzanka” monitorowane jest co 3 miesiące. Z otrzymanych danych wynika, że rośnie liczba składanych wniosków w programach dotacyjnych. W Czernichowie do końca roku zostało około 1200, a w Mogilanach ponad 500 kotłów, które należy wymienić do końca 2022 roku. W pierwszym półroczu 2021 roku wymieniono tam odpowiednio 20 i 15 urządzeń grzewczych oraz złożono 98 wniosków o wymianę kotłów w Czernichowie i 81 w Mogilanach.
Mieszkańcy muszą mieć świadomość zapisów uchwały antysmogowej i kar grożących za niedostosowanie się do niej. Gminy natomiast powinny podjąć szereg działań naprawczych, które zostały dokładnie sprecyzowane w aktualnym Programie ochrony powietrza. Jednym z głównych działań powinny być kontrole prowadzone w gospodarstwach domowych. Takie kontrole nie służą tylko nakładaniu kar, ale mogą być wykorzystywane do informowania mieszkańców o uchwale antysmogowej, z której wynika że do końca 2022 roku wszystkie kotły poniżej 3. klasy powinny zostać wymienione. Do wejścia w życie uchwały antysmogowej zostało zaledwie 376 dni. Najwyższy czas, aby gminy i mieszkańcy wykazali się aktywną postawą i jak najszybciej zlikwidowali źródła niskiej emisji, które są główną przyczyną złej jakości powietrza w Małopolsce.
