Jak walczyć z marnowaniem żywności? Ekspert: Potrzebujemy edukacji

Wyrzucanie żywności to jedno z kluczowych wyzwań stojących przed współczesnymi społeczeństwami. Nie chodzi jedynie o kwestie etyczne, choć te są bardzo istotne. Wyrzucanie jedzenia to także marnowanie ogromnej ilości bardzo kosztownych zasobów – od energii przez nawozy po wodę. – W badaniach wykazano, że gdyby marnowanie żywności było krajem, byłoby trzecim, po Chinach i Stanach Zjednoczonych, największym emitentem gazów cieplarnianych na świecie – mówi profesor Zbigniew Karaczun z warszawskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

Na świecie marnowana jest ok. jedna trzecia produkowanej żywności – mniej więcej 1,3 mld ton jedzenia trafia do kosza na różnych etapach produkcji. Pod względem ilości wyrzucanego jedzenia zdecydowanie przodują kraje najbogatsze. Z czego wynika tak nierozsądne podejście do żywności w zamożnych społeczeństwach?

Myślę, że jest to spowodowane tym, że żywność jest zbyt tania stosunku do zarobków w krajach rozwiniętych, więc kupowanie, a następnie marnowanie, przychodzi nam łatwiej. Gdyby jedzenie było droższe, zapewne marnowalibyśmy go znacznie mniej. Chcę być dobrze zrozumiany: wiem, że dla wielu, zwłaszcza uboższych osób, koszt żywności stanowi znaczący udział w ich budżecie. Jeśli jednak porównamy te wydatki z cenami np. wynajmu mieszkania, energii elektrycznej czy wody, to na tym tle żywność jest zbyt tania. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że jesteśmy regularnie atakowani dość agresywnymi reklamami typu „kup jeden produkt, drugi dostaniesz gratis”. To zdecydowanie zachęca do kupowania większej liczby produktów spożywczych pod płaszczykiem oszczędzania. Sieci handlowe często też sprzedają produkty pakowane po kilka sztuk, bez możliwości zakupu mniejszej ich liczby. Jeśli potrzebuję jednej papryki, a kupić mogę jedynie opakowanie trzech, to jest niestety bardzo prawdopodobne, że dwie pozostałe się zmarnują.

Marnowanie jedzenia szczególnie zastanawia mnie w przypadku Polski – jeszcze trzydzieści kilka lat temu część produktów spożywczych była reglamentowana, a dziś marnujemy prawie 5 milionów ton żywności rocznie i więcej niż co drugi Polak przyznaje, że wyrzuca jedzenie. Czy tak zmieniło się nasze podejście przez te trzy dekady, że całkiem odeszliśmy od rozsądnego planowania zakupów i posiłków?

Mam wrażenie, że tak. Żywność jest dzisiaj powszechnie dostępna i często wyrzucamy nawet pieczywo, a przecież jeszcze nie tak dawno żywa była tradycja całowania kromki chleba, która spadła na podłogę. Inna sprawa, że obecnie pieczywo dużo szybciej się psuje niż to sprzed lat, bo często dodaje się do niego różne składniki chemiczne. Marnowanie produktów spożywczych jest naganne, ale w przypadku produktów odzwierzęcych, takich jak mięso czy nabiał, jest to szczególnie fatalne dla środowiska, bo ich produkcja ma spory ślad węglowy, wodny i ekologiczny, generuje też ogromne emisje gazów cieplarnianych.

Czytaj więcej

Lasy

Polacy chcą wykupić lasy i stworzyć własną puszczę. „Las na pokolenia”

Projekt Połączona Puszcza Polska zakłada utworzenie możliwie największego, spójnego obszaru lasów...

W przypadku działań, które mogą podjąć konsumenci, aby ograniczyć marnowanie żywności, sytuacja teoretycznie jest dość prosta – wystarczy rozsądniej planować posiłki i zakupy, nie gromadzić produktów z krótką datą ważności, nie kusić się na promocje, jeśli wiemy, że nie zużyjemy danego produktu. Co mogą zrobić producenci i sieci handlowe?

Przede wszystkim mogą zaprzestać wciskania klientom dodatkowych produktów, umożliwić zakupy mniejszej ich liczby, czy wręcz pojedynczych produktów, a także wprowadzać mniejsze opakowania zamiast całych zgrzewek czy kartonów. Mogą też zachęcać do zakupu produktów, których data przydatności do spożycia jest krótsza, owoców czy warzyw, które mogą się psuć, choćby poprzez obniżanie cen. Część sieci handlowych zaczyna wdrażać takie praktyki, co też wynika z nałożonych na nie obowiązków przeciwdziałania marnowaniu żywności. Wiemy jednak, m.in. z badań prowadzonych przez wolontariuszy, że kosze przy sklepach nadal bywają pełne wyrzuconych produktów spożywczych.

W Polsce obowiązuje ustawa o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, ale te statystyk nie ulegają poprawie. Co należałoby zrobić, żeby nastąpiła realna zmiana? Potrzebujemy bardziej restrykcyjnych przepisów? A może powinniśmy postawić na edukację?

Edukacja jest istotna, warto budować świadomość i uczyć ludzi, że marnowanie żywności jest po prostu nieetyczne. To nie tylko niszczenie środowiska, ale też lekceważenie pracy rolników. Kampanie społeczne zbudowane na takich emocjach wydają mi się dość istotnym – i skutecznym – elementem przeciwdziałania marnotrawstwu. Warto wspomnieć o kampaniach, które edukują w zakresie różnic między oznaczeniami „należy spożyć przed” a „najlepiej spożyć przed” – o ile to pierwsze jest jasną wskazówką, że po pewnym czasie produkt nie będzie się nadawać do spożycia, o tyle to drugie jest raczej sugestią. W tym wypadku, nawet jeśli sugerowana data minęła, możemy jeszcze przyjrzeć się produktowi, który wciąż może być zdatny do spożycia. Fantastycznym rozwiązaniem są też jadłodzielnie – lodówki, które stoją już w wielu polskich miastach. Jeśli kupię czegoś za dużo, mogę się tym podzielić i uratować żywność przed zmarnowaniem. Zresztą ustawa o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności nakłada na sieci obowiązek współpracy z bankami żywności czy z organizacjami charytatywnymi, aby jak najmniejsza ilość jedzenia się marnowała. Warto też edukować w zakresie przepisów kulinarnych, które można zrealizować z wykorzystaniem różnych resztek produktów, robiąc pełnowartościowy obiad, np. smaczną zapiekankę.