Ta dekada przesądzi o naszej przyszłości jako cywilizacji

Mija właśnie 50 lat od przełomowej Konferencji Narodów Zjednoczonych ws. środowiska życia ludzi w Sztokholmie, określanej też mianem Konferencji Sztokholmskiej, która obradowała w 1973 r. pod hasłem „Only One Earth” (Mamy tylko jedną Ziemię). To właśnie deklaracja końcowa tej konferencji mówiła o utworzeniu rady powierniczej programów Narodów Zjednoczonych dotyczących środowiska, które stały się podstawą Programu ONZ ds. Środowiska (UNEP). UNEP już od pół wieku łączy troskę o zdrowie ludzi i planety z takimi wartościami, jak pokój i poszanowanie zasad równości.

W efekcie postanowień Konferencji Sztokholmskiej co roku 5 czerwca obchodzony jest Światowy Dzień Środowiska. Ma on zwrócić uwagę na pogarszający się stan środowiska i związane z tym wyzwania. Po raz pierwszy obchodzony był pod takim samym hasłem, jakie towarzyszyło konferencji.

Stało się już tradycją, że 5 czerwca w przestrzeni publicznej na całym świecie poruszane są aktualne zagadnienia, takie jak np. jakość wody, pustynnienie, ochrona klimatu, tworzenie zielonych miast czy wzorce rozwoju przyjazne dla ludzi i środowiska. Obchody święta koordynowane są przez UNEP.

Tegoroczny Światowy Dzień Środowiska odbywa się pod tym samym hasłem, które przyświecało konferencji sprzed półwiecza: „Only One Earth”. Jak wskazuje UNEP, w jubileuszowym dla organizacji roku, w obliczu spustoszenia, jakie sieje wojna w Ukrainie, hasło „Mamy tylko jedną Ziemię” wybrzmiewa równie mocno, co pół wieku temu.

– Środowisko stoi w obliczu wielu zagrożeń, w tym konfliktów. Środowisko zawsze jest ofiarą wojny. Zawsze. Widzieliśmy to w wielu konfliktach, niezależnie od tego, jak się zaczynają i jak się kończą. A kiedy środowisko pada ofiarą wojny, ludzie cierpią – nie przez kilka tygodni czy miesięcy, ale długo po zakończeniu konfliktu – mówiła niedawno Inger Andersen, dyrektor UNEP.

Jak podkreśla UNEP, „pokój nie jest stanem trwałym, tym bardziej wszyscy widzimy, że działania skierowane na ratunek ludziom i planecie przenikają się, a bezpieczeństwo staje się kluczową potrzebą wszystkich: cywilów, instytucji, firm oraz wszystkich mieszkańców Ziemi”.

Mamy tylko jedną Ziemię

Niemal w przeddzień tegorocznego Światowego Dnia Środowiska w Łazienkach Królewskich w Warszawie odbyła się konferencja „Only One Earth”, na której przedstawicielki i przedstawiciele różnych środowisk dyskutowali o wspólnej przyszłości i wyzwaniach, jakie czekają nas w najbliższych latach. Patronem medialnym wydarzenia była „Rzeczpospolita”.

Otwierając konferencję, Sebastian Barkowski, pełnomocnik ds. międzynarodowej współpracy klimatycznej i energetycznej w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, który reprezentował szefową resortu Annę Moskwę, przypomniał, że już w deklaracji po Konferencji Sztokholmskiej na końcu mowa jest m.in. o konfliktach zbrojnych, broni masowego rażenia i wynikających z tego zagrożeniach, które mają także swój wymiar środowiskowy. – W tym roku ta ostatnia zasada wysunęła się na pierwszy plan. Bo niczym nieuzasadniona agresja Rosji na Ukrainę sprawiła, że myślimy o środowisku także przez pryzmat zniszczeń wojennych. Wiemy, że tylko przez pierwsze dwa miesiące wojny odnotowano ponad 1200 działań Rosji w Ukrainie, które niszczyły środowisko. W efekcie działań agresora ponad jedna trzecia ukraińskich obszarów chronionych doświadczyła szkód – wskazał Sebastian Barkowski. Jego zdaniem kluczowe jest, żebyśmy dbali o pokojowe istnienie na całej planecie. – Bo tylko to nam gwarantuje spójny, zrównoważony, bezpieczny rozwój z poszanowaniem środowiska, o czym traktowała deklaracja sztokholmska – dodał.

– 100 lat industrializacji spowodowało wielkie problemy środowiskowe. Zasoby Ziemi są ograniczone. I to my w uprzemysłowionym świecie jesteśmy odpowiedzialni za nadmierną eksploatację i jej skutki – zanieczyszczenie i degradację środowiska oraz szkody dla klimatu. Teraz czas działać – mówił na otwarciu Konferencji Sztokholmskiej premier Olof Palme. Od tego czasu, niestety, nastąpiły nieodwracalne zmiany, a potrzeba działania jest wielokrotnie większa niż wtedy – powiedział Gunnar Haglund, radca ambasady Szwecji, która objęła wydarzenie patronatem honorowym.

Panel „Jak i z kim troszczyć się – o klimat, o bioróżnorodność, o pokój, o sprawiedliwość na świecie?”

Arkadiusz Pawłowski

Podjąć wyzwanie

Maria Andrzejewska, dyrektor generalna Centrum UNEP/GRID-Warszawa, zauważyła, że mierzymy się z zanieczyszczeniem powietrza, tracimy różnorodność biologiczną, a kryzys klimatyczny się nasila.

– Huraganowe wiatry, pożary, wezbrane rzeki, roztapiające się lodowce – lista zatrważających zjawisk jest długa. Naukowcy już ocenili, że przekroczyliśmy cztery z dziewięciu granic planetarnych. Na tegorocznej konferencji w Sztokholmie Johan Rockström wskazał, że jesteśmy w przededniu przekroczenia dwóch kolejnych. Planeta jest zagrożona, chodzi o przetrwanie ludzkości – alarmowała Maria Andrzejewska.

– Jesteśmy w dekadzie, która przesądzi o naszej przyszłości. Musimy podjąć wyzwanie z pełną determinacją. Bo troska o planetę jest troską o bezpieczeństwo i stabilność społeczeństw, ale też o gospodarkę. Zdaniem Massachusetts Institute of Technology, jeśli nic nie zmienimy w naszych działaniach, czeka nas globalne załamanie gospodarcze. Nie będzie biznesu na martwej planecie. Wiemy, co robić: musimy odejść od paliw kopalnych, przestać niszczyć ekosystemy, edukować i angażować wszystkich, ale po pierwsze, skończyć z marnowaniem tego, co wytworzyliśmy: produktów, energii, żywności. Powinniśmy skończyć z definiowaniem rozwoju poprzez wzrost gospodarczy. Musimy szukać nowych wartości i definicji rozwoju. Mamy wiedzę i technologię, brakuje nam determinacji – wskazywała Maria Andrzejewska.

Diagnoza sytuacji

Gościem specjalnym konferencji był prof. Grzegorz Kołodko, z którym rozmawiał Bogusław Chrabota, redaktor naczelny „Rzeczpospolitej”.

– Świat wszedł na równię pochyłą, co jednak nie oznacza, że trzeba zjechać nią w przepaść – można z niej zejść. Wymaga to wiedzy i determinacji politycznej przywódców, której nie starcza – mówił profesor. – Druga zimna wojna nakręca popyt. Wzmaga pozycję kompleksu militarno-przemysłowo-politycznego. Jest on najpotężniejszy oczywiście w USA, ale jest także bardzo silny w Rosji oraz w Chinach – dodał. Jednocześnie napiętnował zwiększanie w Polsce wydatków „na tzw. obronę, czyli w istocie na wojnę, miejmy nadzieję, że wciąż zimną”.

– Nie ma możliwości pokojowego i demokratycznego sfinansowania skutecznego przeciwdziałania ocieplaniu klimatu, bez zmniejszenia wydatków militarnych. A te wydatki się zwiększa – powiedział prof. Kołodko.

Kryzys oznacza szanse

Podczas warszawskiej konferencji odbyły się także dwie debaty ekspertów i przedstawicieli biznesu. Podczas pierwszej z nich, zatytułowanej „Quo vadis Planeto? 50 lat od Konferencji Sztokholmskiej”, Michał Kurtyka, były minister klimatu i środowiska, podkreślił, że jako wieczny optymista uważa, że w Polsce „możemy osiągnąć jeszcze więcej, a równocześnie już osiągnęliśmy bardzo dużo”.

– Mamy kryzys. Ale kryzys oznacza także szanse. I to na nich powinniśmy się skupiać. Niezwykle rozwinęliśmy się jako cywilizacja, ale osiągnęliśmy to przy skutkach ubocznych, które w dużej mierze są niszczące dla środowiska i naszej planety. Możemy dokonać zmian, ale jest to czas na działanie dla społeczeństw i technologii, a nie dla administracji, oraz dla solidarności ogólnoludzkiej, a nie w ramach narodowości – uważa Michał Kurtyka.

Marina Dubakina, prezeska i dyrektorka generalna ds. zrównoważonego rozwoju IKEA Retail w Polsce, przypomniała, że IKEA przyjęła strategię pozytywnego nastawienia do ludzi i planety (People & Planet Positive). Strategia przewiduje szereg działań na różnych polach – od produkcji energii odnawialnej, przez ograniczanie ilości odpadów, po wspieranie edukacji ekologicznej oraz bycie firmą fair i inkluzywną. Celem jest to, by IKEA stała się w 2030 r. biznesem pozytywnym dla klimatu. – Ale jednocześnie chodzi także o inspirowanie do prowadzenia zdrowszego i bardziej zrównoważonego trybu życia – podkreśliła Marina Dubakina.

W trakcie drugiej debaty pt. „Jak i z kim troszczyć się – o klimat, o bioróżnorodność, o pokój, o sprawiedliwość na świecie?” o działaniach na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska i klimatu w swoich firmach mówili Tomasz Kurpiewski, menedżer ds. zrównoważonego rozwoju w McDonald’s Polska, oraz Grzegorz Adamski, kierownik ds. public affairs i zrównoważonego rozwoju w Kompanii Piwowarskiej.

Podczas wydarzenia zainaugurowana została kampania Zielona Wstążka #dlaPlanety, której celem jest przypominanie, jak ważne są wszystkie te działania, dzięki którym pewnego dnia będziemy mogli żyć na Ziemi w zgodzie z naturą i sobą nawzajem. Jak wskazują jej organizatorzy, kampania na rzecz środowiska nie mogłaby się odbyć z pominięciem tak ważnego kroku, jak policzenie i zneutralizowanie jej śladu węglowego. Dlatego Centrum UNEP/GRID-Warszawa we współpracy z firmą TerGo obliczy ślad węglowy całej kampanii. Dołożono wszelkich starań, aby zredukować go do minimum, pozostałe emisje zostaną skompensowane, dzięki czemu wydarzenie będzie neutralne węglowo.

Punktem kulminacyjnym konferencji było uroczyste odczytanie manifestu „Only One Earth”, mówiącego o tym, że walka o klimat jest jednocześnie troską o pokój, dobrostan i sprawiedliwość na świecie (cały manifest publikujemy w ramce poniżej). Jak podkreśla UNEP, dokument jest jednocześnie poparciem działań realizowanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych i wszystkie jej agendy.

Manifest jest dostępny na stronie DlaPlanety.pl. Każdy chętny może tam wyrazić swoje poparcie dla tej idei.

Gościem specjalnym wydarzenia był prof. Grzegorz Kołodko (z lewej), z którym rozmawiał Bogusław Chrabota, red. nacz. „Rzeczpospo- litej”

Arkadiusz Pawłowski

Manifest #Onlyoneearth:

W obronie naszej jedynej planety

W czasie, gdy z wielkim niepokojem śledzimy ciągłe podążanie w kierunku katastrofy klimatycznej i środowiskowej, wojna w Ukrainie dodatkowo uświadamia nam, jak kruche są podstawy naszego życia oraz jak realna jest możliwość niewyobrażalnych tragedii i cierpienia.

Świadomość zagrożeń jest tym dotkliwsza, że zapowiadane konsekwencje zmiany klimatu mogą w najbliższych latach znacząco zwiększyć ryzyko nasilenia się konfliktów zbrojnych, niszcząc całe ekosystemy, materialny i niematerialny dorobek ludzkości, istniejące więzi społeczne i tak niezbędne relacje człowieka z naturą.

Dlatego uznajemy, że podejmowana dzisiaj walka o klimat jest jednocześnie troską o pokój, dobrostan i sprawiedliwość na świecie. Troska o pokój coraz mocniej wiąże się z walką o klimat i dbałością o prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów.

Organizacja Narodów Zjednoczonych od lat konsekwentnie walczy o przestrzeganie praw człowieka oraz ochronę środowiska i klimatu. Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), utworzony postanowieniem historycznej konferencji sztokholmskiej, od 50 lat łączy troskę o zdrowie ludzi i planety z takimi wartościami, jak odpowiedzialność, pokój i poszanowanie zasad równości. W wyniku działań podejmowanych przez UNEP we współpracy z licznymi organizacjami, obserwujemy dzisiaj coraz powszechniejsze dążenia do uniezależnienia dalszego rozwoju społecznego od wykorzystywania paliw kopalnych i do zwiększenia wszelkich możliwych wysiłków na rzecz zeroemisyjnej gospodarki globalnej. Dążenia te maksymalizują również szanse na utrzymanie pokoju na Ziemi.

Chociaż wielu z nas podjęło już wysiłek na rzecz ratowania klimatu Ziemi, obecna sytuacja nakłada obowiązek działania na każdą osobę. Potrzebujemy już teraz, szybko i na dużą skalę, wprowadzenia energii odnawialnej i zakończenia wszelkich subsydiów na paliwa kopalne. Solidne fundamenty dla transformacji w kierunku gospodarki zeroemisyjnej i świata bez wojen wymagają zadbania w trybie pilnym o sprawiedliwość klimatyczną, rozpoczęcia globalnego procesu odtwarzania zniszczonych ekosystemów, a także powstrzymania wszelkiej przemocy.

Mamy coraz mniej czasu na uratowanie planety, ale wciąż jest czas na zmianę i przywrócenie równowagi Ziemi.

Sygnatariusze: