Bioodpady to wyzwanie dla Europy. Ambicje nie idą w parze z realizacją

Skuteczne zarządzanie bioodpadami stało się centralnym wyzwaniem środowiskowym i politycznym w Unii Europejskiej. Jednak postępy są bardzo zróżnicowane – niektóre kraje są liderami, a inne mają trudności ze spełnieniem podstawowych wymagań – mówi Paolo Campanella, Sekretarz Generalny FEAD, Europejskiego Stowarzyszenia Gospodarki Odpadami.

Publikacja: 29.05.2025 08:17

Najbardziej złożonym wyzwaniem w zakresie gospodarowania odpadami biologicznymi w Europie jest luka

Najbardziej złożonym wyzwaniem w zakresie gospodarowania odpadami biologicznymi w Europie jest luka między ambicjami politycznymi a rzeczywistością – mówi Paolo Campanella, Sekretarz Generalny FEAD, Europejskiego Stowarzyszenia Gospodarki Odpadami.

Foto: Adobe Stock

Jak Europa obecnie radzi sobie z gospodarką bioodpadami? Które kraje europejskie są prymusami, a które zostały z tyłu? 

Zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów wprowadziła nowy wymóg selektywnej zbiórki bioodpadów. Do 31 grudnia 2025 roku bioodpady muszą być albo oddzielane i poddawane recyklingowi u źródła, albo zbierane oddzielnie i nie łączone z innymi rodzajami odpadów. Obecnie sytuacja w krajach unijnych jest bardzo zróżnicowana. Ogólnie rzecz biorąc, ponieważ kompetencje dotyczące środowiska i odpadów są zdecentralizowane, między regionami występują ogromne dysproporcje. 

Jakie jest największe ryzyko związane z nieprawidłowym zarządzaniem bioodpadami z punktu widzenia środowiska i klimatu?

Największe ryzyko wiąże się z utratą cennych zasobów organicznych, które są kluczowe dla produkcji energii odnawialnej w oparciu o biogaz i biometan, a także istotne dla zdrowia gleb czy gospodarki o obiegu zamkniętym. W GOZ bioodpady powinny być poddawane przetwarzaniu w oparciu o technologie, które wykorzystują odpady jako źródło cennych zasobów, takich jak składniki odżywcze, substancje organiczne i energia. Kompostowanie i fermentacja beztlenowa to biologiczne metody przetwarzania, które można sklasyfikować jako recykling, jeśli wytworzony kompost lub fermentat zostanie wykorzystany jako produkt, materiał lub substancja z recyklingu, a w przypadku jego wykorzystania służy rolnictwu lub poprawie ekologii. Fermentacja beztlenowa wytwarza również biogaz, który może być wykorzystywany do wytwarzania ciepła i energii elektrycznej lub do przekształcenia w biometan. Składniki odżywcze, takie jak azot, fosfor czy potas, mogą zostać utracone z powodu nieprawidłowego gospodarowania odpadami biologicznymi. Kompostowanie i fermentacja beztlenowa umożliwiają recykling składników odżywczych, poprawiają strukturę gleby i retencję wody oraz zmniejszają zależność od nawozów syntetycznych, które mają duży ślad środowiskowy. Wreszcie, niewłaściwe przechowywanie lub przetwarzanie odpadów biologicznych może potencjalnie prowadzić do emisji gazów cieplarnianych i wpływu na środowisko w postaci skażenia wód gruntowych i powierzchniowych, zapachu i zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza gdy odpady biologiczne są nielegalnie składowane lub nie są przetwarzane.

Jaki aspekt gospodarki odpadami biodegradowalnymi należy uznać za największe wyzwanie na naszym kontynencie?

Najbardziej złożonym wyzwaniem w zakresie gospodarowania odpadami biologicznymi w Europie jest luka między ambicjami politycznymi a rzeczywistością – w szczególności powszechny brak zapewnienia wysokiej jakości czy oddzielnego zbierania odpadów biologicznych u źródła. Dyrektywa UE w sprawie odpadów biologicznych wymaga oddzielnego zbierania odpadów biologicznych, ale jedynie część państw członkowskich w pełni wdrożyła oddzielny zbiór odpadów biologicznych na poziomie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. 

W wielu miastach i na obszarach wiejskich odpady biologiczne są nadal mieszane z odpadami resztkowymi, co czyni je niezdatnymi do kompostowania lub fermentacji beztlenowej.

Niskie wskaźniki zbierania i wysoki poziom zanieczyszczeń są powszechne, co podważa jakość zebranych odpadów. Często wynika to z braku inwestycji w odpowiednią infrastrukturę, słabą świadomość społeczną i niskie zaangażowanie, a także niechęć władz miejskich do zmiany systemów, które wydają się działać „wystarczająco dobrze” oraz niewystarczające egzekwowanie przepisów UE i krajowych. Na przykład w irlandzkim mieście Sligo kampania na rzecz podniesienia świadomości znacznie zwiększyła liczbę gospodarstw domowych uczestniczących w selektywnej zbiórce bioodpadów i zmniejszyła poziom zanieczyszczeń z 18 procent do 1 procenta, a udział bioodpadów w odpadach resztkowych o 10 punktów procentowych.

Różnice w wynikach, jeśli chodzi o zarządzanie odpadami biologicznymi, między krajami europejskimi są dość znaczące. Ramowa dyrektywa UE w sprawie odpadów nakazuje wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów biologicznych do 2024 roku, ale wdrażanie wygląda różnie, w zależności od kraju. Co należy zrobić, aby mieć pewność, że kraje UE będą w stanie nadrobią zaległości?

Dysproporcje w wynikach zarządzania odpadami biologicznymi w UE odzwierciedlają głębszy problem: zobowiązania polityczne są jasne, ale krajowe możliwości i polityka wciąż znacznie się różnią. Aby mieć pewność, że kraje pozostające w tyle nadrobią zaległości, trzeba postawić na wielopoziomową strategię łączącą egzekwowanie, wsparcie, harmonizację i zachęty. 

Wiele krajów, szczególnie w Europie Południowej i Wschodniej, nie ma potencjału inwestycyjnego lub wiedzy technicznej, aby budować lub rozbudowywać systemy selektywnej zbiórki i przetwarzania.

Możliwymi rozwiązaniami mogą być w tym przypadku rozszerzenie mechanizmów wsparcia UE w celu współfinansowania infrastruktury odpadów biologicznych, zapewnienie pomocy technicznej w celu dzielenia się modelami i wiedzą dotyczącą procesów zbierania i przetwarzania odpadów. Na szczeblu lokalnym istotne jest zaangażowanie gmin i obywateli. Można to zrobić poprzez zachęcanie samorządów lokalnych do przyjmowania programów selektywnej zbiórki w celu zachęcenia do właściwego sortowania, poprzez wspieranie kampanii na rzecz świadomości społecznej, zwłaszcza w krajach o niskim poziomie wiedzy ekologicznej, a także poprzez oferowanie uznania i nagród dla miast i regionów o wysokich osiągnięciach.

A co poszczególne kraje mogą zrobić, aby poprawić zarządzanie bioodpadami?

Dyrektywy i strategie na poziomie UE stanowią ramy, ale klucze do faktycznego wdrożenia mają państwa członkowskie. Rządy krajowe — wraz z regionami i gminami — są odpowiedzialne za tworzenie warunków prawnych, finansowych i operacyjnych, które określają, jak skutecznie odpady biologiczne są zbierane, przetwarzane i waloryzowane. Aby lepiej zarządzać odpadami biologicznymi i zapewnić im silniejsze wsparcie i impuls, państwa członkowskie powinny wprowadzić do prawa krajowego obowiązkowe wymogi dotyczące selektywnej zbiórki, mające zastosowanie do wszystkich gmin i głównych producentów odpadów biologicznych, ustanowić normy techniczne i wytyczne dotyczące pojemników na odpady, częstotliwości, komunikacji i kontroli zanieczyszczeń, oferować gminom wsparcie finansowe, szkolenia i pomoc techniczną w celu projektowania skutecznych schematów i promowania modeli zbiórki, które są lepsze pod względem uczestnictwa i jakości. Aby zwiększyć zrozumienie i uczestnictwo obywateli, można podjąć pewne działania, już wdrożone w niektórych państwach członkowskich, takie jak ogólnokrajowe kampanie edukacyjne na temat tego, jak i dlaczego należy sortować bioodpady, zestawy narzędzi komunikacyjnych i szkolenia zawodowe wspierające gminy, kampanie zachęcające szkoły, budynki publiczne i sprzedawców żywności do modelowania najlepszych praktyk. Aby wspierać rozwój rynku kompostu, przefermentowanego materiału i biogazu, konieczne byłoby natomiast stworzenie krajowych systemów zapewniania jakości dla kompostu i przefermentowanego materiału w celu zwiększenia zaufania wśród rolników i zarządców gruntów, promowanie stosowania kompostu poprzez dotacje rolno-środowiskowe, programy dotyczące zdrowia gleby lub zielone zamówienia publiczne, ustanowienie systemów zielonego etykietowania lub certyfikacji dla produktów pochodzących z bioodpadów i wreszcie zapewnienie stabilnych zachęt do wtryskiwania biometanu do sieci gazowych lub jego stosowania jako paliwa transportowego, zgodnie z polityką energetyczną UE.

Jak Europa obecnie radzi sobie z gospodarką bioodpadami? Które kraje europejskie są prymusami, a które zostały z tyłu? 

Zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów wprowadziła nowy wymóg selektywnej zbiórki bioodpadów. Do 31 grudnia 2025 roku bioodpady muszą być albo oddzielane i poddawane recyklingowi u źródła, albo zbierane oddzielnie i nie łączone z innymi rodzajami odpadów. Obecnie sytuacja w krajach unijnych jest bardzo zróżnicowana. Ogólnie rzecz biorąc, ponieważ kompetencje dotyczące środowiska i odpadów są zdecentralizowane, między regionami występują ogromne dysproporcje. 

Pozostało jeszcze 92% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Odpady
Raport: Jak Polacy radzą sobie z odpadami bio? Zmotywowani, ale zagubieni
Materiał Promocyjny
Mieszkania na wynajem. Inwestowanie w nieruchomości dla wytrawnych