Bioodpady to wyzwanie dla Europy. Ambicje nie idą w parze z realizacją

Jak Europa obecnie radzi sobie z gospodarką bioodpadami? Które kraje europejskie są prymusami, a które zostały z tyłu? 

Zmieniona dyrektywa ramowa w sprawie odpadów wprowadziła nowy wymóg selektywnej zbiórki bioodpadów. Do 31 grudnia 2025 roku bioodpady muszą być albo oddzielane i poddawane recyklingowi u źródła, albo zbierane oddzielnie i nie łączone z innymi rodzajami odpadów. Obecnie sytuacja w krajach unijnych jest bardzo zróżnicowana. Ogólnie rzecz biorąc, ponieważ kompetencje dotyczące środowiska i odpadów są zdecentralizowane, między regionami występują ogromne dysproporcje. 

Jakie jest największe ryzyko związane z nieprawidłowym zarządzaniem bioodpadami z punktu widzenia środowiska i klimatu?

Największe ryzyko wiąże się z utratą cennych zasobów organicznych, które są kluczowe dla produkcji energii odnawialnej w oparciu o biogaz i biometan, a także istotne dla zdrowia gleb czy gospodarki o obiegu zamkniętym. W GOZ bioodpady powinny być poddawane przetwarzaniu w oparciu o technologie, które wykorzystują odpady jako źródło cennych zasobów, takich jak składniki odżywcze, substancje organiczne i energia. Kompostowanie i fermentacja beztlenowa to biologiczne metody przetwarzania, które można sklasyfikować jako recykling, jeśli wytworzony kompost lub fermentat zostanie wykorzystany jako produkt, materiał lub substancja z recyklingu, a w przypadku jego wykorzystania służy rolnictwu lub poprawie ekologii. Fermentacja beztlenowa wytwarza również biogaz, który może być wykorzystywany do wytwarzania ciepła i energii elektrycznej lub do przekształcenia w biometan. Składniki odżywcze, takie jak azot, fosfor czy potas, mogą zostać utracone z powodu nieprawidłowego gospodarowania odpadami biologicznymi. Kompostowanie i fermentacja beztlenowa umożliwiają recykling składników odżywczych, poprawiają strukturę gleby i retencję wody oraz zmniejszają zależność od nawozów syntetycznych, które mają duży ślad środowiskowy. Wreszcie, niewłaściwe przechowywanie lub przetwarzanie odpadów biologicznych może potencjalnie prowadzić do emisji gazów cieplarnianych i wpływu na środowisko w postaci skażenia wód gruntowych i powierzchniowych, zapachu i zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza gdy odpady biologiczne są nielegalnie składowane lub nie są przetwarzane.

Jaki aspekt gospodarki odpadami biodegradowalnymi należy uznać za największe wyzwanie na naszym kontynencie?

Najbardziej złożonym wyzwaniem w zakresie gospodarowania odpadami biologicznymi w Europie jest luka między ambicjami politycznymi a rzeczywistością – w szczególności powszechny brak zapewnienia wysokiej jakości czy oddzielnego zbierania odpadów biologicznych u źródła. Dyrektywa UE w sprawie odpadów biologicznych wymaga oddzielnego zbierania odpadów biologicznych, ale jedynie część państw członkowskich w pełni wdrożyła oddzielny zbiór odpadów biologicznych na poziomie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. 

Niskie wskaźniki zbierania i wysoki poziom zanieczyszczeń są powszechne, co podważa jakość zebranych odpadów. Często wynika to z braku inwestycji w odpowiednią infrastrukturę, słabą świadomość społeczną i niskie zaangażowanie, a także niechęć władz miejskich do zmiany systemów, które wydają się działać „wystarczająco dobrze” oraz niewystarczające egzekwowanie przepisów UE i krajowych. Na przykład w irlandzkim mieście Sligo kampania na rzecz podniesienia świadomości znacznie zwiększyła liczbę gospodarstw domowych uczestniczących w selektywnej zbiórce bioodpadów i zmniejszyła poziom zanieczyszczeń z 18 procent do 1 procenta, a udział bioodpadów w odpadach resztkowych o 10 punktów procentowych.

Różnice w wynikach, jeśli chodzi o zarządzanie odpadami biologicznymi, między krajami europejskimi są dość znaczące. Ramowa dyrektywa UE w sprawie odpadów nakazuje wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów biologicznych do 2024 roku, ale wdrażanie wygląda różnie, w zależności od kraju. Co należy zrobić, aby mieć pewność, że kraje UE będą w stanie nadrobią zaległości?

Dysproporcje w wynikach zarządzania odpadami biologicznymi w UE odzwierciedlają głębszy problem: zobowiązania polityczne są jasne, ale krajowe możliwości i polityka wciąż znacznie się różnią. Aby mieć pewność, że kraje pozostające w tyle nadrobią zaległości, trzeba postawić na wielopoziomową strategię łączącą egzekwowanie, wsparcie, harmonizację i zachęty.