Eksporterzy ropy blokują odchodzenie od plastiku. „Moralna porażka” szczytu ONZ

Mijający rok był wyjątkowo niekorzystny w kontekście globalnych wysiłków w zakresie walki o klimat i środowisko. Niecałe dwa tygodnie temu zakończył się szczyt klimatyczny COP29 w Baku, który zamiast ambitnych rozwiązań w kwestii wsparcia finansowego dla krajów rozwijających się i porozumienia dotyczącego odejścia od paliw kopalnych, przyniósł obietnicę minimalnego wysiłku w kwestii walki z pogłębiającym się kryzysem klimatycznym.

Niepowodzeniem zakończyła się również piąta sesja negocjacji w ramach Międzyrządowego Komitetu Negocjacyjnego ONZ (INC) ds. Zanieczyszczenia Plastikiem, w której uczestniczyło ponad 3300 osób, w tym przedstawiciele ponad 170 krajów i ponad 440 organizacji.

Oczekiwano, że prowadzone od 2022 rozmowy, mające na celu opracowanie globalnego traktatu o plastiku, w tym roku zaowocują dokumentem, który zobowiąże kraje do zmniejszenia produkcji plastiku, zwiększenia wysiłków na rzecz recyklingu oraz promowania zrównoważonych alternatyw. Według organizacji Greenpeace miał to być „najważniejszy wielostronny traktat” od czasu podpisania porozumienia klimatycznego z Paryża w 2015 roku. Niestety, rozwiązań w tym zakresie można się spodziewać najwcześniej w przyszłym roku. Wszystko wskazuje jednak na to, że uzyskanie kompromisu będzie wyjątkowo trudne, zwłaszcza że umieszczenie propozycji w traktacie wymaga zgody wszystkich krajów.

Zmniejszyć zanieczyszczenia, nie produkcję plastiku?

Podczas rozmów w Busan delegacja Panamy zaproponowała globalny cel ograniczenia produkcji plastiku do „zrównoważonego poziomu”, który został poparty przez ponad 100 krajów, w tym również Unię Europejską. Główna negocjatorka Rwandy Juliet Kabera apelowała, aby przedstawiciele krajów „stanęli w obronie ambicji” dla dobra obecnych oraz przyszłych pokoleń.

Czytaj więcej

Aktywiści

Ostatnie Pokolenie: W szumie informacyjnym przebiją się tylko radykalne postawy

Nie zrażamy się tym, że przedstawia się nas w negatywnym świetle – mówi Bartłomiej Marchliński z Ostatniego Pokolenia, grupy aktywistów klimatycznych, którzy blokują ulice w Warszawie w proteście przeciw brakowi działań polskiego rządu w kwestiach zmian klimatu.

Propozycja spotkała się jednak z ostrym sprzeciwem krajów produkujących paliwa kopalne, z których powstają również tworzywa sztuczne. Arabia Saudyjska, Rosja i Iran zdecydowanie blokowały zawarcie porozumienia, prowadzącego do ograniczenia produkcji plastiku, w zamian proponując rozwiązania w zakresie gospodarki odpadami. Zdaniem negocjatora Arabii Saudyjskiej produkcja plastiku nie będzie stanowiła problemu, o ile świat upora się z odpadami.

Negocjator z Kuwejtu zgodził się, że działania powinny dążyć do zakończenia zanieczyszczenia plastikiem, a nie odejściem od jego produkcji, a wszystko, co wykracza poza te ramy „podważa zaufanie i dobrą wolę”. Z kolei przedstawiciel Iranu zapewniał, że kraj przystąpił do rozmów „ze szczerością i uczciwością”, spotykając się z dyskryminacją oraz „selektywnym podejściem innych krajów do kwestii i dyskusji”. Jak podkreślił w rozmowie z reporterami Graham Forbes, główny delegat Greenpeace obecny w Busan, nie da się zakończyć ani zmniejszyć zanieczyszczenia plastikiem bez zmniejszenia produkcji plastiku.

Francuska minister energii Olga Givernet wyrażała zaniepokojenie blokowaniem propozycji przez petrokraje i apelowała o to, by mimo różnic starać się popchnąć rozmowy do przodu.

Szczyt lobbystów

Jak podaje Międzynarodowa Agencja Energetyczna, nawet spadek popytu na paliwa kopalne nie spowoduje zahamowania wzrostu popytu na produkty petrochemiczne do końca obecnej dekady. I choć coraz więcej mówi się o konieczności odejścia od paliw kopalnych, to utrzymanie produkcji plastiku gwarantuje dalszy popyt na ropę naftową.

Podobnie jak w przypadku szczytu klimatycznego w Baku, w spotkaniu w Korei uczestniczyło wielu lobbystów paliw kopalnych. Według danych organizacji pozarządowej Centrum Międzynarodowego Prawa Środowiskowego lobbystów przemysłu paliw kopalnych i chemicznego w Busan było łącznie 220, co przewyższa liczbę wszystkich delegatów reprezentujących kraje Unii Europejskiej razem wziętych. Stanowi to wzrost o 37 proc. w stosunku do poprzednich rozmów w Ottawie, co wskazuje na rosnącą determinację przemysłu w obstrukcji niekorzystnych dla niego ustaleń.

Rozczarowanie rezultatem tegorocznych rozmów wyraził m.in. Hugo Schally, dyrektor generalny ds. środowiska w Komisji Europejskiej, który przyznał, że nie o taki wynik chodziło, ale przyznał, że Unia Europejska czuje się „zachęcona i zbudowana” rosnącą liczbą krajów, podzielających jej ambicję w zakresie walki z zanieczyszczeniem plastikiem. Graham Forbes z Greenpeace podkreślił, że świat znajduje się „na historycznym rozdrożu”, a traktat dotyczący walki z zanieczyszczeniem plastikiem może ochronić zdrowie, bioróżnorodność i klimat. Delegat Panamy Juan Carlos Monterrey Gómez określił efekt negocjacji jako „moralną porażkę”, deklarując jednocześnie, że opóźnienia nie wstrzymają globalnych wysiłków w tym zakresie.

Bliżej globalnego traktatu

85 krajów i bloków politycznych, w tym Wielka Brytania, Unia Europejska, Hiszpania, Niemcy, Meksyk i Grecja, podpisało deklarację zobowiązującą się do obrony ambicji traktatu. 40 krajów i regionów podpisało deklarację zwaną Bridge to Busan, która opowiada się za „zrównoważonym poziomem produkcji”.

Stany Zjednoczone, odpowiedzialne za 17 proc. światowej produkcji plastiku, nie podpisały Bridge to Busan, jednak zaakceptowały konieczność ograniczenia jego produkcji. Podstawą przyszłych negocjacji ma być tekst przygotowany przez przewodniczącego Międzyrządowego Komitetu Negocjacyjnego (INC), ambasadora Luisa Vayyasa Valdivieso z Ekwadoru.

Luis Vayas Valdivieso, przewodniczący komisji z Ekwadoru, oświadczył, że choć w Busan poczyniono niewielkie postępy, to wciąż pozostało wiele do zrobienia. Inger Andersen, dyrektor wykonawcza Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), na zakończenie sesji również przyznała, że przed krajami stoją ogromne wyzwania w zakresie walki z zanieczyszczeniem plastikiem. Dodała, że „utrzymujące się rozbieżności” znajdują się w kluczowych obszarach.

– Światowe zaangażowanie w zakończenie zanieczyszczenia plastikiem jest jasne i niezaprzeczalne. Tutaj, w Busan, rozmowy przybliżyły nas do uzgodnienia globalnego, prawnie wiążącego traktatu, który ochroni nasze zdrowie, nasze środowisko i naszą przyszłość przed zagrożeniem zanieczyszczenia plastikiem – powiedziała.

Setki bilionów cząstek plastiku w oceanach

Zanieczyszczenie plastikiem jest jednym z największych współczesnych wyzwań środowiskowych. Jak wynika z danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), globalna produkcja tego tworzywa wzrosła od 1950 roku ponad 200-krotnie, osiągając niemal 460 mln ton rocznie. Do 2017 roku wyprodukowano ponad 9 miliardów ton plastiku. Mniej więcej 60 proc. trafia każdego roku na wysypiska śmieci oraz do środowiska. Jak wynika z artykułu opublikowanego w 2023 roku na łamach czasopisma naukowego „PLOS ONE”, w oceanach znajduje się nawet 358 bilionów cząstek plastiku.

Produkcja plastiku generuje też ogromne emisje gazów cieplarnianych, odpowiadając za 3,4 proc. globalnych emisji, czyli mniej więcej tyle, ile produkuje cały przemysł lotniczy. W 2021 roku wykonanie plastikowych przedmiotów jednorazowego użytku doprowadziło do emisji 460 mln ton CO2, czyli mniej więcej równowartości rocznych emisji Wielkiej Brytanii. Przedmioty jednorazowego użytku są 15 razy częściej wykonywane z oryginalnych materiałów niż pochodzących z recyklingu. Dynamiczny wzrost produkcji plastiku nie idzie w parze z recyklingiem – od 2015 roku przetworzono jedynie 9 proc. wszystkich wyprodukowanych odpadów plastikowych. Bez wdrożenia ograniczeń w produkcji plastiku do 2040 roku może się ona nawet potroić, co pochłonie niemal jedną czwartą pozostałego budżetu węglowego na rzecz ograniczenia globalnego ocieplenia do 1,5 st. C.