Przełomowa opinia trybunału w Hadze. Czeka nas fala pozwów klimatycznych?

– Zmiany klimatu niosą ze sobą nagłe i egzystencjalne zagrożenie – podkreślił na wstępie swojego wystąpienia w środę Yuji Iwasawa, sędzia haskiego trybunału. Jak dodał, są one skutkiem powodowanych przez człowieka emisji, które nie ograniczają się do terytorium danego kraju, zatem nie sposób argumentować tu, że to wewnętrzna sprawa danego państwa.

Rozstrzygnięcie trybunału ma charakter niezobowiązującej opinii, więc trudno mówić o jego bezpośrednich konsekwencjach. Sformułowano ją wskutek nalegań państw rozwijających się, które najmocniej odczuwają konsekwencje globalnego ocieplenia – a nie mogą wyegzekwować od krajów silnych i bogatych odpowiedniego wsparcia lub rekompensat. Eksperci, którzy komentowali decyzję sądu w Hadze, podkreślają, że może ona otwierać poszkodowanym drogę do składania pozwów przeciw emitentom gazów cieplarnianych i domagania się od nich odszkodowań.

Trybunał w Hadze o zmianach klimatu: To nie wewnętrzna sprawa państw

Ma to swoje silne uzasadnienie w argumentacji Trybunału, gdyż po wstępie charakteryzującym zmiany klimatyczne jako egzystencjalne zagrożenie o charakterze transgranicznym, haski sąd podkreślił też, że państwa przystępują do porozumień klimatycznych, w ich ramach podejmują pewne zobowiązania do redukcji emisji i powinny się z tych zobowiązań wywiązać, jak z wszystkich innych – zaniechanie takiego postępowania czy niedopełnienie zobowiązań jest naruszeniem prawa międzynarodowego.

Czytaj więcej

Smog

Klimatyczne „błędne koło”. Walka ze smogiem może podnosić temperaturę na Ziemi

Dekada rekordowych temperatur, jaką mamy za sobą, wynika z wielu czynników, ale najważniejszym z...

Taka interpretacja wpisuje się w dyskusję, jaka toczy się na forach organizacji międzynarodowych odnośnie odpowiedzialności poszczególnych państw czy regionów świata za kryzys klimatyczny – a także spory o międzynarodowy fundusz, na który miałyby się zrzucić przede wszystkim państwa odpowiedzialne za emisje, a pieniądze byłyby wykorzystane na potrzeby tych krajów lub regionów, które doświadczają największych konsekwencji zmian klimatycznych, a nie stać ich na uporanie się ze skutkami kataklizmów lub na budowanie stosownej odporności.

O ile z jednej strony trybunał jasno zaznaczył, że określenie dokładnej odpowiedzialności poszczególnych państw za skutki konkretnych ekstremów pogodowych i klimatycznych lub ich udziału w całkowitej puli emisji jest „trudne” – a może należałoby powiedzieć „niemal niemożliwe” – o tyle poziom niedopełnienia przez nie wcześniej podjętych zobowiązań może być już łatwiejszy do oszacowania.

Historyczna opinia Trybunału w Hadze na temat zmian klimatu

Opinia jest wynikiem zabiegów różnorodnej koalicji: począwszy od studentów z niewielkich wyspiarskich państw rozsianych po Pacyfiku, wspartych przez grupę krajów, wśród których znalazły się zarówno te rozwinięte (Niemcy, Liechtenstein, Nowa Zelandia, Portugalia, Rumunia, Singapur), jak i rozwijające się (Angola, Antigua i Barbuda, Bangladesz, Kostaryka, Mikronezja, Maroko, Mozambik, Samoa, Sierra Leone, Uganda, Wietnam). Studenci uruchomili starania o opinię trybunału w 2019 r., w 2023 r. inicjatywę wsparła też ONZ.

Czytaj więcej

Klimat

Świat jak z filmu „Interstellar”. Agenda ONZ ostrzega: nadchodzą burze pyłowe

Bagatelizowane przez długi czas burze piaskowe i pyłowe stały się poważnym zagrożeniem, które wym...

– Brak mi słów. To zwycięstwo, które z dumą zabierzemy do naszych społeczności – usłyszeli dziennikarze BBC od aktywistów w Hadze. – Dziś zasnę spokojniej. MTS uznał to, z czym musimy żyć: nasze cierpienie, naszą wytrzymałość, prawo do przyszłości – mówiła Flora Vano, studentka z Vanuatu, kraju uznawanego obecnie za najbardziej wystawiony na ekstrema klimatyczne.

Emocji nie kryją też eksperci. – To prawdopodobnie niosąca najwięcej konsekwencji opinia w historii Trybunału – skwitował w rozmowie z agencją Reuters Payam Akhavan, sędzia Sądu Arbitrażowego i ekspert Uniwersytetu w Toronto. – Wskazuje ona wynikające z międzynarodowego prawa obowiązki, by uniknąć szkód, mogących wpłynąć na przetrwanie ludzkości – dodawał.

Trzy tysiące pozwów klimatycznych

Opinia może stać się punktem odniesienia w mniej więcej trzech tysiącach spraw sądowych prowadzonych w kilkudziesięciu krajach, a dotyczących zmian klimatycznych. Procesy zwykle ciągną się latami i kończą się rozmaicie: grupa dwóch tysięcy Szwajcarek z KlimaSeniorinnen wygrała w sądzie ze szwajcarskim rządem – sędziowie przychylili się do zarzutu, że nieadekwatne działania rządu w sprawie walki ze zmianami klimatu naruszają prawa człowieka pozywających, w szczególności prawo do zdrowia i życia, poprzez niewystarczające chronienie ich przed ekstremalnymi upałami.