Coraz więcej śmieci zmienia się w surowiec

Albo zmienimy śmieci w surowiec, albo surowce się skończą. To już zaczyna być jasne dla wszystkich, jednak nadal trwa walka o wynalezienie skutecznego sposobu na zarządzanie odpadami. O skali tej walki z zastaną rzeczywistością świadczy choćby tempo prac – UE opracowuje nawet 600 dokumentów regulujących odpady... rocznie. Nadchodzi kolejny.

Bruksela patrzy na ROP

Prawdopodobnie w dniu publikacji tej edycji „Walki o klimat” Komisja Europejska może podjąć istotną decyzję na temat gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ). Plan prac KE może się zmienić w każdej chwili, niemniej 30 listopada KE będzie omawiać tzw. II pakiet gospodarki obiegu zamkniętego. Eksperci spodziewają się, że Bruksela sporo regulacji może narzucić krajom członkowskim za pomocą rozporządzenia. W ten sposób KE w stylu napastnika piłkarskiego ominie obronę w postaci opornych legislatyw krajów członkowskich i narzuci bezpośrednio obowiązujące przepisy, które mają usprawnić działanie GOZ.

Celem pakietu jest silniejsze wdrożenie Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP), czyli zwiększenie odpowiedzialności biznesu wprowadzającego towary na rynek za wprowadzone wraz z tymi towarami opakowania, a w zasadzie odpady powstające z tych opakowań. Agenda zapowiada potencjalnie ważną rzecz, czyli „przegląd dyrektywy w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych w celu wzmocnienia zasadniczych wymagań dotyczących opakowań oraz ustanowienia środków i celów w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych na poziomie UE”.

– System ROP na razie był zamrożony, ale KE szykuje rozporządzenie na 30 listopada i wprowadzi ROP rozporządzeniem. W innych krajach również były problemy z ROP i implementacją, dlatego KE pójdzie łatwiejszą dla siebie ścieżką – twierdzi ekspert z branży ochrony środowiska, którego zdaniem Bruksela specjalnie dopuściła do kontrolowanego przecieku tego rozporządzenia, by poznać reakcję rynków na ten pomysł. KE omówi także wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie tzw. deklaracji ekologicznych, ramy polityki dotyczące tworzyw sztucznych pochodzenia biologicznego, biodegradowalnych i kompostowalnych, i wreszcie – certyfikat usuwania węgla, co jest wstępem do opracowania kredytów węglowych na poziomie unijnym. Eksperci nieoficjalnie przyznają jednak, że tempo wypuszczania nowych przepisów, szacowane na 600 aktów prawnych rocznie, tylko w branży odpadów, ma też działanie spowalniające, bo inwestorzy boją się podejmować decyzje, by za kilka lat inwestycje nie okazały się niedostosowane do nowej rzeczywistości prawnej.

Miliardy z plastic tax

Papierkiem lakmusowym tego, jak wszystkie kraje radzą sobie z odpadami, jest podatek od plastiku, który – choć jest płacony przez rządy – precyzyjnie wskazuje jednak problem z recyklingiem, ponieważ kraje członkowskie UE płacą go od każdej tony opakowań z tworzyw sztucznych, które nie trafiły do recyklingu.

Podatek jest niezależny od aktualnych obowiązkowych poziomów zbiórek i recyklingu odpadów. Kraje płacą go w zasadzie za brak skutecznego zajęcia się tym tematem. Polska zapłaciła w 2021 r. 1,69 mld zł, a za 2022 r. zapłaci o 60 mln zł więcej, co jasno pokazuje, jak dobrze radzimy sobie ze zwiększaniem poziomów recyklingu tworzyw sztucznych. Dobra wiadomość: jesteśmy w  licznym towarzystwie – najhojniejszym płatnikiem jest Francja, która zasiliła budżet UE kwotą 1,37 mld euro, zaraz za nią – Niemcy z nieprzetworzonym plastikiem wartym 1,325 mld euro oraz Włochy, które na „plastic tax” wydały 836,4 mln euro. Polska jest czwarta w kolejce, zapłaciliśmy 429 mln euro.

– Problem z gospodarką odpadami ma cała UE, która nie wykorzystuje potencjału odpadów opakowań i jest płatnikiem tego podatku – oceniał Konrad Nowakowski w rozmowie z redakcją. Jego zdaniem podatek jest skonstruowany dobrze z punktu widzenia środowiskowego, ponieważ płaci się go za nieprzetworzone odpady z tworzyw. W Polsce zbieramy 37,7 proc. opakowań z tworzyw sztucznych, choć aktualny jeszcze w tym roku poziom to 30 proc. – Jednak konsekwencją tego, że przetwarzamy 37,7 proc., jest to, że nie przetwarzamy 62,3 proc. – i od nich płacimy podatek. Chociaż przedsiębiorcy realizują cele unijne w zakresie odpowiedzialności przedsiębiorców, to celem podatku jest, by przetwarzać 100 proc. – mówi Nowakowski.

Zakres się rozszerza

Mobilizacja decydentów wynika też z rosnącej świadomości, że produkujemy niewiarygodną górę odpadów, która niepotrzebnie zużywa surowce. Można więc powiedzieć, że UE naciska na kraje, by wdrażały gospodarkę obiegu zamkniętego, usprawniały recykling, i ograniczały wytwarzanie odpadów także przez rezygnację z  produkcji niepotrzebnych opakowań, co jest kwintesencją GOZ. Obciążenie, w różnym kształcie, trafia we wszystkich graczy – nie tylko w rządy – przez podatek od plastiku, ale także w samorządy i biznes. – Wyzwaniem dla samorządów jest znaczący spadek możliwości składowania odpadów. Po 2035 r. nie będziemy mogli składować więcej niż 10 proc. odpadów wytworzonych na składowiskach – mówi dr Krystian Szczepański, dyrektor Instytutu Ochrony Środowiska. Ekspert wskazuje na rosnące obciążenia dla wprowadzających, czyli producentów towarów wypuszczanych na rynek, którzy muszą wykazać, że opakowania, które zebrali i poddali recyklingowi, w 48 proc. pochodzą z gospodarstw domowych, właśnie dlatego, że odzysk surowców z odpadów komunalnych jest najbardziej skomplikowany i najdroższy. – W 2020 r. producenci wykazali ponad 6 mln ton opakowań wprowadzonych na rynek polski, w tym blisko 20 proc. to opakowania z tworzyw sztucznych, z czego dla gospodarstw domowych to ok. 400 tys. ton opakowań z tworzyw. Niemniej, w 2035 roku poziomy recyklingu powinny wynosić 60 proc. – mówi dr Szczepański.

Wreszcie, w oddali widać kolejną fundamentalną zmianę. Opakowania w odpadach komunalnych mają może 40 proc. udziału, a 60 proc. – to odpady nieopakowaniowe. Wraz z rozszerzoną odpowiedzialnością przedsiębiorców za AGD i baterie dobijamy do uregulowania 45 proc. odpadów. Eksperci spodziewają się w niedalekiej przyszłości wyznaczenia poziomu recyklingu i obowiązkowych zbiórek dla – ubrań, zabawek czy mebli. Inaczej nie spadną ilości wyrzucanych odpadów, jak i ich jakość. Uregulowanie polityki recyklingu mebli czy ubrań będzie w konsekwencji oznaczać, że zmieni się już ich sposób projektowania i produkcji.

– Sam odpad musi mieć wiec wartość, by się opłacało go odebrać i przetworzyć, a to się, niestety, nie dzieje. Dlatego cała UE ma problem z szybką modą i cała UE widzi, i coraz głośniej się mówi, że trzeba ten model rozszerzonej odpowiedzialności przedsiębiorców rozszerzyć na inne asortymenty, np. na meble. Dziś producent mebla sprzeda – zapomni, to będzie problemem Kowalskiego, a potem gminy. Producent mebla nie jest zainteresowany jego naprawą czy realizowaniem jakichś poziomów recyklingu, nie ma zachęt do zbiórek ani obowiązków. Ale UE obecnie dyskutuje o ubraniach i meblach – mówi Nowakowski. Jego zdaniem uregulowanie mebli i mody pozwoliłoby objąć systemem ROP kolejne 20–30 proc. więcej odpadów komunalnych.

Opinia partnera: