Skala wyzwań, przed którymi stoi Polska w związku ze zmianami klimatycznymi i wymuszaną przez nie transformacją gospodarki, jest olbrzymia. Dziś należy sobie jasno powiedzieć, że proces ten dopiero rusza, a okoliczności wcale mu nie sprzyjają. W raporcie „Walka o klimat” staramy się pokazać, co już udało się zrobić – i jak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia.

Na początku warto sobie powiedzieć, dlaczego transformacja jest koniecznością. Odpowiedzi udzielamy w pierwszej części naszej publikacji. Klimat naszej planety nieustannie się pogarsza: choć w 2025 r. zapewne nie padnie kolejny rekord, to mijający rok znajdzie się w gronie trzech najcieplejszych w historii pomiarów, co jest jedynie początkiem listy nieszczęść, które spadły w ostatnim czasie na mieszkańców naszej planety. Być może najgorszym z nich jest raptowny – w skali procesów politycznych – odwrót najważniejszych graczy od polityki klimatycznej.

Mimo to transformacja trwa. Przyglądamy się bardziej szczegółowo dwóm najważniejszym – z punktu widzenia udziału w emisjach gazów cieplarnianych – branżom: energetyce i budownictwu. W przypadku pierwszej z nich sprawdzamy, jak zrównoważony rozwój jest reprezentowany w strategiach koncernów energetycznych. Próbujemy też odpowiedzieć na pytanie, jak to się dzieje, że OZE biją rekordy produkcji energii, a jednocześnie ich rozwój napotyka kolejne bariery, które – wydawałoby się – wszyscy powinni chętnie usuwać.

Walka o Klimat 2025: od budownictwa po elektromobilność

Równie ważne procesy zachodzą w drugiej z tych branż. Rynek mieszkaniowy w Polsce nieco wyhamował, co może być dla klimatu dobrą wiadomością. Nie dlatego jednak, że spadną też jego emisje, lecz dlatego, że na stabilniejszym rynku otwierają się nowe możliwości dla zrównoważonego, ekologicznego i zeroemisyjnego budownictwa. Z badań wynika, że przybywa Polaków, którzy są skłonni zapłacić za domy przyjazne środowisku więcej niż za te tradycyjne. Może zatem spokojniejszy okres na rynku utoruje zielonym technologiom drogę do uzyskiwania efektu skali i przeradzania się w nowy standard.

Wyzwaniem, które dotyczy praktycznie wszystkich branż, jest gospodarka obiegu zamkniętego. Poświęcamy temu zagadnieniu dużo miejsca – zarówno ze względu na fakt, że w Polsce wystartował właśnie system kaucyjny, a lada chwila powinny zacząć obowiązywać znacznie szerzej zakrojone przepisy związane z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (ROP), jak i dlatego, że w skali globalnej zaczyna się walka o metale ziem rzadkich oraz minerały. Im dłużej trwa rabunkowa eksploatacja surowców, tym większa szansa, że i one staną się obiektem rywalizacji mocarstw. A szanse na to rosną: cyrkularność w światowej gospodarce zamiast rosnąć, nieustannie się kurczy.

Przyglądamy się także kilku wybranym branżom, które w mijającym roku miały szczególne znaczenie dla procesów transformacji: elektromobilności, innowacyjnym technologiom oraz ubezpieczeniom. To doskonałe przykłady zalet i wad procesu transformacji: auta elektryczne mają za sobą świetny rok, ale lada chwila rynek czeka załamanie, wraz z końcem programów dopłat do zakupu e-aut; ubezpieczyciele z powodu szybko rosnącej sumy strat wynikających z gwałtownych zjawisk pogodowych znaleźli się w miejscu, w którym muszą odpowiedzieć na te zjawiska; z kolei w obszarze badań i rozwoju rodzą się innowacje, które niosą nadzieję, że na klimatyczne wyzwania uda się odpowiedzieć, uzyskując szybko wyraźne efekty.

Kryzys wodny: wyzwanie dla Polski

Zwracamy też uwagę na zagadnienia bezpośrednio związane ze stanem środowiska naturalnego. W tym roku trzeba szczególnie podkreślić narastający kryzys wodny: deficyt tego surowca może w szczególności zagrozić Polsce. Poziom wód powierzchniowych sami możemy ocenić każdego lata, ale najgorsze jest to, że szybko spada poziom wód gruntowych. A to one przesądzają o losie rolnictwa i żywych stworzeń – roślin i zwierząt – w naszym otoczeniu. Brak wody może być najdotkliwiej odczuwaną przez nas, w Polsce, zmianą klimatu. A do tej pory nie widać, żeby w skali ogólnokrajowej podjęto w tej sprawie jakieś działania. Na pocieszenie możemy dodać, że z danych wynika, iż jakość powietrza się poprawia. Straciliśmy rok (z powodu wyhamowania programu „Czyste Powietrze”), ale zaczynamy wracać na właściwą ścieżkę.

Dodatek zamykamy rozbudowaną prezentacją tegorocznych laureatów przyznawanych przez „Rzeczpospolitą” nagród Zielone Orły. Nagrody zostały przyznane już po raz szósty i wyróżniono nimi osoby, organizacje, samorządy, firmy i start-upy, których działanie służy wspólnej sprawie, jaką jest ochrona klimatu planety i jej środowiska naturalnego.