Samorządy muszą działać tak szybko, jak zmienia się klimat

Na Rynku w Krakowie na początku XX wieku rosły 172 drzewa, teraz jest ich 50. By zwiększyć ich liczbę, nie dość, że w głosowaniu w budżecie obywatelskim w 2022 r. wybrano projekt „Posadźmy drzewa na Rynku Głównym”, to w jego realizację zaangażowano kilka instytucji (w tym samorząd lokalny i Politechnikę Krakowską), by po trzech–czterech latach od głosowania, po sporządzeniu planów, analiz, badań archeologicznych, posadzonych zostało kilkadziesiąt drzew. Nie wiadomo dokładnie, ile ich będzie, ale z dużym prawdopodobieństwem mniej niż stulecie temu.

Stanisław Mazur, wiceprezydent Krakowa, zadanie określił jako „śmiały projekt”. Jego zdaniem, jeśli działania proklimatyczne mają być skuteczne, potrzebne są wspólne społeczne działania władzy lokalnej i mieszkańców (tak osób prywatnych, jak i instytucji czy firm). Miasto od trzech lat uczestniczy w unijnej inicjatywie „Europejska misja 100 neutralnych klimatycznie i inteligentnych miast do 2030 roku”. Celem, który przyjęto w kontrakcie klimatycznym Krakowa, jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 80 proc. do roku 2030 w stosunku do roku 2018. Plan zawiera szczegółowy opis dodatkowych 58 działań, które powinny zostać podjęte, aby uzyskać dodatkową redukcję emisji w wielkości 1614 tys. tCO2e (ekwiwalentu dwutlenku węgla). Koszt tych działań oszacowano na kwotę 28 769 mln złotych. Władze miasta zapewniają, że korzyści finansowe, bezpośrednie i pośrednie (mniejsze wydatki na energię, na ochronę zdrowia, dodatkowe miejsca pracy etc.) przewyższają koszty transformacji.

Aglomeracje i duże miasta mają nie tylko plany klimatyczne, ale także przyjęte uchwały krajobrazowe i klimatyczne. Cześć działań proklimatycznych – jak pomysł posadzenia drzew na krakowskim Rynku – wynika z inicjatyw mieszkańców. Zwykle bowiem działania prośrodowiskowe samorządów mają cztery źródła: wymogi przepisów unijnych, rozstrzygnięcia prawne krajowe, potrzeby rozwojowe, ale także wskazania społeczności lokalnej.

Czytaj więcej

Aktywiści

Ostatnie Pokolenie chce zablokować Wisłostradę. "Rząd Tuska napędza kryzys"

Aktywiści klimatyczni z ruchu Ostatnie Pokolenie zapowiadają protesty, które mogą utrudnić poruszanie się po Warszawie. Działacze sprzeciwiają się w ten sposób polityce rządu Donalda Tuska, który – jak zaznaczają – "po roku rządów wciąż napędza kryzys klimatyczny".

Bo choć z jednej strony mieszkańcy chcą mieszkać w jak najlepszych warunkach, to jednak potrzeby środowiskowe stają się coraz bardziej pilne. Jednak tylko co 20. osoba w badaniu „Ziemianie atakują” ma świadomość pogarszającego się stanu środowiska naturalnego i zmian klimatycznych oraz jest gotowa do zmian swojego postępowania (w tym rozumie, że dostosowanie się do potrzeb środowiskowych może oznaczać wyższe ceny i koszty działań). Jest to ponad dwa razy mniej osób niż cztery lata temu. Łatwiej więc wprowadzić zmiany dotyczące zieleni, bioróżnorodności czy wymiany żarówek w oświetleniu publicznym, niż skłonić do zmiany zachowań.

Nie wszędzie jest kanalizacja

– Dla samorządów w małych miejscowościach, w gminach wiejsko-miejskich, istnieją przede wszystkim dwa problemy związane ze środowiskiem naturalnym i oczekiwaniami mieszkańców: to kwestia zanieczyszczenia powietrza i wody – tłumaczy Adam Ciszkowski, burmistrz Halinowa, prezes Związku Samorządów Polskich.

– W Halinowie, w odległości 20 km od Pałacu Kultury, mamy większe zanieczyszczenia powietrza niż w Warszawie, bo wielu mieszkańców opala domy węglem czy drewnem – dodaje. Wiele samorządów organizuje własne programy wymiany pieców. W Halinowie można było otrzymać do 60 proc. dofinansowania do inwestycji, nie więcej niż 5 tys. zł.

Samorządowiec zwraca uwagę na to, że tak jak w przypadku programów związanych ze zmniejszaniem zanieczyszczeń powietrza pomocne są krajowe i unijne programy finansowe, tak w przypadku zmniejszenia zanieczyszczeń wody – już nie. – Zarówno państwo, jak i UE przeznaczają za mało pieniędzy na budowę kanalizacji w gminach, w których jest rozproszona infrastruktura mieszkaniowa, duża odległość od budynków. Przy nieregularnej zabudowie i dużej powierzchni inwestycje są droższe niż w innych warunkach, a samorządy nie mogą otrzymać dofinansowania do programów ekologicznych, ponieważ nie spełniają wymogów – dodaje Ciszkowski.

Z danych GUS wynika, że w 2023 r. 7 proc. mieszkańców Polski korzystało z własnego ujęcia wody i prawie 19 proc. nie ma przyłącza do sieci kanalizacyjnej.

Inwestycje liczone w miliardach

– Warszawa jest prekursorem działań prośrodowiskowych i proklimatycznych – nie ma wątpliwości Magdalena Młochowska, dyrektorka, koordynatorka ds. zielonej Warszawy. Park Akcji „Burza” na Mokotowie w październiku otrzymał Europejską Nagrodę za Przestrzeń Publiczną w Miastach, a miasto zostało laureatem w trzech kategoriach (efektywność energetyczna, zielono-błękitna infrastruktura oraz zrównoważona mobilność) w konkursie Eco-Miasto.

– Przy odnawianiu Kopca nie wywieźliśmy z niego niczego, cała roślinność została wykorzystana np. do tworzenia specjalnych płotków faszynowych – tłumaczy Magdalena Młochowska. – Przyświeca nam idea przywracania bioróżnorodności. Przykładem (nagrodzonym w konkursie Eco-Miasto) jest program „Szuwar warszawski”. Polega na przywracaniu bardziej naturalnego stanu zbiornikom i ciekom wodnym w pięciu dzielnicach w Warszawie. To Śródmieście, Mokotów, Ursynów, Żoliborz i Bielany.

– To tylko część naszych działań. Warszawa od lat realizuje inicjatywy na rzecz środowiska, ochrony klimatu i zrównoważonego rozwoju. Sukcesywnie zazieleniamy miasto, działamy na rzecz poprawy jakości powietrza czy rozwoju zielonego transportu. W ciągu ostatnich lat w stolicy usunięto 80 proc. (z ok. 15 tys.) bezklasowych pieców z zasobów prywatnych i komunalnych, przeznaczając na ten cel prawie 90 mln zł. Od 2017 r. warszawiacy mogą liczyć na wsparcie finansowe miasta na wymianę pieców, a także pomoc doradców w składaniu wniosków do ogólnopolskich programów, takich jak „Czyste powietrze” czy „Stop smog”.

– Trudno policzyć, ile samorząd wydaje na działania proklimatyczne, bo jeśli wliczyć w nie budowę spalarni, to ona sama kosztuje ok. 2 mld zł, zielony transport (czyli rozbudowa ścieżek rowerowych, inwestycje tramwajowe i związane z metrem) – to kolejne miliardy – dodaje Magdalena Młochowska.

Łatwe i trudne rozmowy

– Sytuacja klimatyczna zmienia się szybko i w takim też tempie muszą sobie radzić samorządy – uważa Marta Makuch, wiceprezydentka Słupska. W ciągu trzech ostatnich lat miasto wydało ok. 150 mln zł na działania proekologiczne (w tym na zakup autobusów elektrycznych i na rozbudowę zbiorników retencyjnych – ok. 50 mln zł). Właśnie szykuje się do kolejnej inwestycji w programie „Feniks” – za 20 mln zł.

– To ostatni sezon, gdy w budynkach samorządowych pali się węglem w mieście – zaznacza wiceprezydentka. W Słupsku, tak jak w innych miastach, rozwija się klaster energetyczny (Słupski Klaster Bioenergetyczny), w którym liderem są wodociągi miejskie. Ciepło będzie pozyskiwane między innymi ze ścieków, biomasy. Samorząd realizuje różne działania proekologiczne: od związanych z zatrzymaniem wody, by miastu nie groziły susze i gwałtowne podtopienia, przez energetyczne (wymianę oświetlenia), po ekologiczne.

Wiceprezydentka zwraca uwagę na to, że gdy w mieście powstają nowe ogrody deszczowe, zbiorniki retencyjne, które dla mieszkańców stają się nowymi parkami, to szybko do władz miasta dociera postulat, by stworzyć tam polbrukowe chodniki czy ścieżki.

– Przekonujemy mieszkańców, dlaczego zielone, ażurowe, są lepsze. Chcemy rozdawać granty dla tych społeczności, które na terenie wspólnoty czy spółdzielni, a nawet na podwórku, posadzą drzewa, zostawią trawnik – dodaje.