W drożenie systemu OZE to decyzja wymagająca szczegółowej analizy. Kluczowe jest dopasowanie technologii do realnych potrzeb, uwzględnienie lokalnych warunków oraz optymalizacja kosztów inwestycji.

Aby prawidłowo dobrać systemy OZE, kluczowe jest określenie zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną. W tym celu należy przeprowadzić szczegółową analizę, uwzględniając takie aspekty jak roczne zużycie energii, zidentyfikowanie szczytowych godzin zużycia (np. w ciągu dnia lub wieczorem) i sezonowych wahań (np. wyższe zapotrzebowanie na ciepło zimą), a także rozróżnienie między energią wykorzystywaną do ogrzewania, oświetlenia, produkcji czy zasilania urządzeń elektrycznych.

Właściwe panele

Dobór paneli fotowoltaicznych to kluczowy krok w projektowaniu systemu OZE. Panele monokrystaliczne mają najwyższą sprawność (do 22–23 proc.), są idealne do ograniczonej powierzchni montażowej. Kosztują więcej, ale mają dłuższą żywotność i działają lepiej w warunkach słabszego nasłonecznienia. Z kolei panele polikrystaliczne mają niższą sprawność (15–18 proc.), ale za to są lepsze przy większej powierzchni montażu i tańsze od monokrystalicznych.

Moc instalacji fotowoltaicznej musi być dostosowana do rzeczywistego zapotrzebowania na energię. Jeśli roczne zużycie energii wynosi 4000 kWh, należy uwzględnić nasłonecznienie w danej lokalizacji. W Polsce średnia roczna produkcja wynosi ok. 1000 kWh z 1 kWp, więc potrzeba instalacji o mocy ok. 4 kWp. To jednak nie wszystko; efektywność paneli fotowoltaicznych zależy przede wszystkim od ich położenia – najlepiej działają one na kierunku południowym, kącie nachylenia 30–40 st. W gospodarstwach domowych najczęściej panele montowane są na dachach, w firmach – na dachach hal lub na gruncie. W obu przypadkach należy uwzględnić nośność konstrukcji i możliwość przyszłych rozbudów.

Cena paneli fotowoltaicznych spada. Dla gospodarstw domowych koszt instalacji 1 kWp wynosi ok. 5000–7000 zł, a dla firm (większe systemy) cena jednostkowa spada wraz z większymi mocami. Przeciętny czas zwrotu z instalacji PV w Polsce to sześć–dziesięć lat, zależnie od wykorzystania i dofinansowania. Najlepiej działają one od marca do września.

Istotnym elementem systemów odnawialnych źródeł energii są magazyny umożliwiające przechowywanie nadwyżek energii wyprodukowanej przez panele fotowoltaiczne, turbiny wiatrowe czy inne źródła. Koszt magazynów litowo-jonowych wynosi od 2000 do 4000 zł za 1 kWh pojemności. Dla gospodarstw domowych koszt systemu z magazynem to od 30 000 do 50 000 zł. To dość spory koszt, ale w przyszłości zaowocuje on konkretnymi oszczędnościami, ponieważ magazyn energii pozwala zwiększyć autokonsumpcję energii do 70–90 proc., co drastycznie zmniejsza koszty zakupu energii z sieci. W przypadku firm, zwłaszcza energochłonnych, których nie obowiązują taryfy na energię i zaopatrują się w nią bezpośrednio na rynku, możliwe jest unikanie kosztów związanych z wysokimi opłatami za energię w godzinach szczytu. Warto też sprawdzić dostępne programy wsparcia, takie jak „Mój prąd” czy „Czyste powietrze”, które obniżają koszt inwestycji.

Akumulatory litowo-jonowe są najpopularniejsze, charakteryzują się wysoką sprawnością (do 95 proc.) oraz długą żywotnością (5000–7000 cykli). Są stosowane zarówno w gospodarstwach domowych, jak i firmach, a ich najważniejsze zalety to kompaktowość, szybkie ładowanie i rozładowywanie. Z kolei akumulatory kwasowo-ołowiowe są tańsze od litowo-jonowych, ale mniej efektywne (sprawność ok. 70–80 proc.) i mają krótszą żywotność (ok. 1000–2000 cykli). Najlepiej sprawdzają się w zastosowaniach o małym obciążeniu lub tam, gdzie budżet jest ograniczony.

Pojemność magazynu powinna być dostosowana do potrzeb użytkownika i charakterystyki systemu OZE. Dla gospodarstw domowych magazyn o pojemności 5–10 kWh zwykle wystarcza do pokrycia podstawowego zapotrzebowania na energię w godzinach nocnych lub przy braku produkcji. Jeśli gospodarstwo domowe dziennie zużywa ok. 10 kWh energii elektrycznej, a chce przechować połowę tej energii na noc, to potrzebny będzie magazyn o pojemności 5 kWh. W firmach, zwłaszcza produkcyjnych, potrzeba magazynów o znacznie większej pojemności (kilkadziesiąt lub kilkaset kWh), aby zapewnić stabilne działanie maszyn i urządzeń w przypadku wahań dostaw energii. Przy zakupie magazynu firma powinna też uwzględnić przyszłe potrzeby; jeśli więc planuje rozbudowę instalacji OZE, warto zainwestować w magazyn o większej pojemności, aby uniknąć jego szybkiej wymiany.

Na co warto uważać

Podczas wyboru magazynu trzeba zwrócić uwagę na kilka kluczowych parametrów. Najważniejszym jest jego pojemność użytkowa, która określa, ile energii magazyn może faktycznie przechowywać i oddać (np. 90 proc. całkowitej pojemności w przypadku litowo-jonowych). Moc magazynu wyznacza, jak szybko magazyn może oddawać energię, co jest szczególnie ważne dla urządzeń o dużym poborze mocy jak pompy ciepła. Trzeba także zwrócić uwagę na efektywność cyklu ładowania i rozładowywania; im wyższa sprawność, tym mniej energii traci się podczas przechowywania. Inny ważny parametr magazynu energii – żywotność cykliczna, czyli liczba cykli ładowania i rozładowywania, po której magazyn traci określony procent pierwotnej pojemności. Trzeba jednocześnie pamiętać, że magazyny energii, zwłaszcza litowo-jonowe, wymagają odpowiedniego chłodzenia i ochrony przed przegrzaniem, a regularne przeglądy techniczne i stosowanie zaleceń producenta (np. unikanie głębokiego rozładowania) zapewniają ich dłuższą żywotność.

Aby odpowiednio dobrać pompy ciepła do domu lub firmy, kluczowe jest określenie, ile energii cieplnej i chłodniczej potrzebuje budynek. Wymaga to analizy izolacji budynku, wielkości przestrzeni, liczby pomieszczeń oraz sposobu ich użytkowania.

W firmach produkcyjnych czy magazynach zapotrzebowanie na energię może zmieniać się w zależności od pory roku. Powietrzna pompa ciepła jest zalecana dla budynków o umiarkowanych potrzebach grzewczych, np. biur czy niewielkich zakładów. Gruntowa pompa ciepła jest idealna dla dużych firm i zakładów przemysłowych, gdzie potrzebna jest wysoka i stabilna wydajność cieplna przez cały rok. Wodna pompa sprawdza się w firmach posiadających dostęp do wód gruntowych lub zbiorników wodnych.

Firmy często potrzebują pomp ciepła o znacznie większej mocy. Dostępne są urządzenia o mocy nawet kilkuset kW, które mogą zasilić systemy grzewcze i chłodnicze na dużą skalę. Warto również rozważyć możliwość modułowego systemu grzewczego – instalacja kilku mniejszych pomp zamiast jednej dużej pozwala na większą elastyczność i redundancję w przypadku awarii.

Turbiny obok paneli

Ciekawą opcję dla biznesu i gospodarstw domowych stanowią turbiny wiatrowe. Takie inwestycje miałyby sens zwłaszcza w lokalizacjach o dużej ekspozycji na wiatr. Ich główną zaletą jest możliwość produkcji energii niezależnie od pory dnia i roku, co pozwala na bardziej zrównoważone zasilanie. Turbiny wiatrowe świetnie uzupełniają panele fotowoltaiczne, zwłaszcza w okresach zimowych, gdy produkcja energii słonecznej jest ograniczona, a wiatry są silniejsze. Połączenie turbiny z magazynem energii pozwala na pełne wykorzystanie jej potencjału, przechowując nadwyżki energii na później.

Na rynku dostępne są dwa typy turbin: poziome (HAWT), czyli najpopularniejszy typ, z wirnikami ustawionymi poziomo do kierunku wiatru, który charakteryzuje się wysoką sprawnością, ale wymaga większej przestrzeni i odpowiedniego kierunku wiatru. Są też turbiny pionowe (VAWT), w których wirniki ustawiono pionowo, dzięki czemu działają niezależnie od kierunku wiatru; są one lepsze do zastosowań w miejscach o nieregularnych ruchach powietrza (np. w miastach), choć mniej wydajne od turbin poziomych. Cena małej turbiny to od 10 000 do 100 000 zł. Koszt większych instalacji dla firm zaczyna się od kilkuset tysięcy złotych. Średni czas zwrotu wynosi 8–12 lat w zależności od warunków wiatrowych i możliwości korzystania z dotacji.

W gospodarstwach domowych najczęściej stosowane są małe turbiny o mocy od 1 do 10 kW, które mogą pokryć od 20 do 100 proc. zapotrzebowania na energię – turbina o mocy 5 kW może wyprodukować rocznie ok. 8000–12 000 kWh energii w korzystnych warunkach wietrznych. W przypadku firm można zastosować większe turbiny o mocy kilkudziesięciu kW, które mogą wspierać pracę maszyn lub redukować koszty energetyczne w godzinach szczytu. W takim przypadku uwzględnienie warunków wiatrowych może zrobić jeszcze większą różnicę – średnia roczna prędkość wiatru w danej lokalizacji powinna wynosić co najmniej 4–5 m/s, aby turbina była opłacalna. Najlepsze lokalizacje do postawienia turbiny wiatrowej to tereny otwarte, wzgórza i wybrzeża, gdzie wiatr ma większą prędkość i stabilność. Turbina powinna być montowana z dala od przeszkód, takich jak budynki czy drzewa, które mogą powodować turbulencje. Istotna jest też wysokość masztu, gdyż im wyżej zamontowana jest turbina, tym większa prędkość wiatru i lepsza wydajność (zwykle od 10 do 50 m w przypadku małych i średnich turbin).