Kręta droga do gospodarki cyrkularnej

Materiał partnera: Interzero

Czym żyje branża gospodarki odpadami w 2023 roku?

Do mediów przebiły się głównie informacje nt. implementacji dyrektywy Single Use Plastics (SUP) oraz ustawy o systemie kaucyjnym. Tymczasem w gospodarce odpadami doszło do bezprecedensowych zawirowań, wynikających ze splotu wielu okoliczności, których efektem jest niespodziewany na taką skalę skok kosztów obsługi ustawowego obowiązku recyklingu, któremu podlega blisko 100 tysięcy przedsiębiorców działających w Polsce.

Na czym polega problem?

Odpady stały się towarem deficytowym. Na rynku występują ograniczone ilości pokonsumpcyjnych tworzyw sztucznych, szkła oraz drewna.

Co spowodowało, że odpady zniknęły z rynku?

Wiele czynników się nawarstwiło. Przypomnijmy sobie, jak wyglądała sytuacja ponad rok temu. Rosja najechała Ukrainę. Ceny węgla poszybowały w górę, więc część gospodarstw domowych spaliła odpady. Kolejne opakowania wyjechały do Ukrainy w ramach pomocy humanitarnej. I bardzo dobrze się stało, ale bez wątpienia ta sytuacja odbiła się na dostępności odpadów potrzebnych do przetworzenia w celu wypełnienia obowiązku recyklingu przez firmy.

Te wydarzenia zaszły w okresie niesprzyjającej koniunktury, rosnącej inflacji, spadku konsumpcji i produkcji, które odbiły się na całej gospodarce, więc z pewnością i na rynku recyklingu.

Bezdyskusyjnie, szczególnie że przedsiębiorcy nabyli obowiązek w 2022 r., kiedy sprzedali dużo produktów w opakowaniach, a rozliczają go na podstawie ilości odpadów przetworzonych w zakładach recyklingu w 2023 r., kiedy spadła konsumpcja, brakuje surowca, a jednocześnie cena za np. tonę tworzyw sztucznych jest dziesięć razy niższa niż dwa lata temu, bo popyt na polski recyklat obniżył się przez niekontrolowany napływ regranulatu z Bliskiego i Dalekiego Wschodu.

Tańszego recyklatu?

Na tyle taniego, że opłaca się go importować na masową skalę. Po wprowadzeniu embarga na surowce energetyczne z Rosji ropa popłynęła do Azji. Z niej powstaje m.in. tani regranulat, który zalał Europę. Czekamy na działania osłonowe UE, które ochronią branżę recyklingu, bo chyba nikt nie zakładał, że Wspólnota będzie masowo importować recyklat z drugiego końca świata, o którego składzie i jakości nic nie wie. W tym czasie w Polsce zaostrzono normy jakościowe potwierdzania poziomów recyklingu. W efekcie na wjeździe do zakładu przetwarzania odpadów dana wysortowana frakcja może ważyć tonę, ale dokumenty potwierdzające recykling (DPRy) będą opiewać np. na 900 kg wytworzonego materiału, gdyż 100 kg będą stanowić straty powstałe podczas procesu. Kumulacja tych wszystkich czynników sprawiła, że ciężar tegorocznego obowiązku środowiskowego dramatycznie wzrósł.

Czy istnieją w takim razie sposoby obniżenia wysokości opłaty za obowiązek recyklingu?

Zdarza się, że przedsiębiorcy raportują zbyt duże masy opakowań. Jedną z często popełnianych pomyłek, którą identyfikujemy podczas audytów środowiskowych, są zawyżone deklaracje dotyczące wprowadzanego drewna, co wynika z wielokrotnego policzenia tej samej palety. Sposobem na potencjalne obniżenie kosztów obowiązku recyklingu jest więc ponowna weryfikacja deklarowanych ilości i wag opakowań. Warto również przeanalizować zagospodarowanie odpadów opakowaniowych powstających w przedsiębiorstwie. Przekazanie ich do recyklingu i uzyskanie w tym zakresie potwierdzeń przetworzenia pozwoli zminimalizować wysokość opłat środowiskowych.

Porozmawiajmy o zmianach, które czekają gospodarkę odpadami. Czego możemy się spodziewać w nieodległej perspektywie?

Na horyzoncie pojawiają się kolejne unijne regulacje związane z promocją recyklingu i ograniczeniem odpadów opakowaniowych, tekstylnych, meblowych. Niebawem wejdą nowe przepisy dotyczące baterii i akumulatorów. W Brukseli trwają prace nad elektronicznym paszportem produktu, legislacją przeciwdziałającą ekologicznej dezinformacji – czyli greenwashingowi i niezwykle rozległym tematem raportowania pozafinansowego ESG. Poprzeczka wymagań środowiskowych sukcesywnie idzie w górę, kształtując rynek jutra, sprzyjający zrównoważonym modelom biznesowym. Wielkie korporacje już dziś są bardzo zaawansowane w swoich przygotowaniach do wyzwań, jakie stawia przed biznesem zielona gospodarka.

Jakie działania pozwoliłyby wrzucić wyższy bieg i przyspieszyć transformację do gospodarki o obiegu zamkniętym?

Po pierwsze, nie możemy dopuszczać do sytuacji, w której modernizujemy europejski rynek w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym bez brania pod uwagę sytuacji globalnej. Rozszczelnienie systemu spowodowane wprowadzeniem wymogu udziału recyklatu w produktach doprowadziło do upadku wielu firm przetwarzających odpady, a w efekcie problem z ich zagospodarowaniem na terenie Wspólnoty. Import taniego regranulatu spoza UE zaburza europejską równowagę rynkową, niszczy budowaną od lat branżę i niweluje korzyści środowiskowe. Najwyższa pora, aby instytucje unijne wzmocniły ochronę rynku wewnętrznego w tym zakresie. Po drugie, należałoby uprzątnąć polskie otoczenie prawne – ograniczyć czasochłonne procedury, formalności i uprościć przepisy, które obecnie nie dość, że się często zmieniają, to dodatkowo są rozproszone po wielu aktach prawnych. Dziś to są wąskie gardła hamujące inwestycje. Po trzecie, potrzebujemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), czyli przepisów, które kierują się prostą regułą, wedle której zanieczyszczający bardziej płaci więcej. To sprawdzony i najrozsądniejszy ze znanych sposobów wzmocnienia fundamentów ekonomicznych, który sprzyja rozwojowi gospodarki cyrkularnej. Jak dotąd, wybraliśmy na dojście do niej niepotrzebnie krętą drogą.