Zielone przyspieszenie rządu

Ustępujący rząd planował przyjąć aktualizację strategii energetycznej do 2040 r. jeszcze w tym roku. Nie udało się za sprawą sprzeciwu Solidarnej Polski, jednego z koalicjantów Zjednoczonej Prawicy. Teraz szansę będzie miał nowy rząd. Zarys możliwej nowej strategii przedstawił we wrześniu zespół ekspercki Instytutu Obywatelskiego (IO), doradzającego największej partii, która będzie go tworzyć – Koalicji Obywatelskiej (KO). Perspektywa jest krótsza niż ustępującego rządu, bo dotyczy tylko 2030 r.

Zielone przyspieszenie

Zgodnie z projektem aktualizacji dotychczasowej strategii energetycznej, która teoretycznie nadal jest na stole, za siedem lat odnawialne źródła energii (OZE) miały odpowiadać za 46,6 proc. wyprodukowanej w Polsce energii (w 2022 r. było to niecałe 21 proc.). Nowy rząd będzie chciał zwiększyć ten udział nawet do 68 proc.

Aby osiągnąć taki poziom, będzie on zmierzał w stronę trzykrotnego zwiększenia ilości energii wytwarzanej z farm wiatrowych na lądzie oraz pięciokrotnie większego wytwarzania energii ze słońca. Znacząco ma spaść emisja CO2 z sektora energetycznego – w zaledwie siedem lat nawet o 75 proc. Poprzedni rząd taki pułap widział dopiero w 2040 r., a w 2030 r. resort klimatu szacował go na 35 proc. Nowa koalicja będzie chciała także do 2030 r. zwiększyć udział OZE w produkcji ciepła z 16 do 40 proc.

Moc farm wiatrowych to ok. 9,6 GW (wrzesień 2023 r.). Rekord chwilowej produkcji to ok. 7,9 GW, tj. ok. 82 proc. mocy zainstalowanej w tym źródle

AdobeStock

Radykalnie ma zwiększyć się produkcja energii z wiatru wraz z mocą zainstalowaną w lądowych turbinach. Jeśli w 2022 r. wiatraki na lądzie produkowały ponad 19 TWh, to w 2030 r. ma to być już ponad 54 TWh, a moc zainstalowana w tym źródle ma wzrosnąć z ponad 9 GW w 2022 r. do 22 GW. Obecny rząd zakładał w ciągu siedmiu lat wzrost produkcji do 34,3 TWh przy mocy zainstalowanej rzędu 14 GW. Z kolei prognozy dotyczące produkcji energii z morskich farm wiatrowych są zbieżne między odchodzącym a przychodzącym rządem. Ze względu na kiełkującą dopiero w Polsce technologię – nie ma przestrzeni do przyspieszenia w tak krótkim czasie. Zarówno odchodzący rząd, jak i eksperci nowego gabinetu zakładają, że za siedem lat moc na morzu wyniesie 6 GW. Niewielkie różnice są przy produkcji energii z tego źródła. Dotychczas resort klimatu zakładał, że będzie to 21,6 TWh, zaś eksperci nowego rządu przewidują produkcję 23 TWh.

Duże różnice ponownie widać w prognozach dotyczących fotowoltaiki. O ile w 2022 r. z PV produkowaliśmy ok. 8 TWh energii przy mocy zainstalowanej ponad 12 GW, to w 2030 r. ma to być 40 TWh przy znacznie większej mocy zainstalowanej – rzędu 37 GW. Rządowe scenariusze zakładają zaś, że za siedem lat będziemy produkować 25 TWh przy mocy 27 GW.

Dzięki inwestycjom w nowe źródła energii nowy rząd chce pokryć 20 proc. mocy (ponad 11 GW) źródeł węglowych, które do 2030 r. osiągną kres swoich technicznych możliwości. Nie wskazano jednak, o ile zostanie zredukowana produkcja energii z węgla. Nowy rząd będzie kontynuować budowę mocy do produkcji prądu z gazu, ale tylko tam, „gdzie jest to uzasadnione”.

W kwestii atomu rząd PiS zakładał budowę dwóch elektrowni jądrowych realizowanych przez państwo. Brał pod uwagę także trzeci projekt, tzw. publiczno-prywatny, realizowany przez Polską Grupę Energetyczną, ZE PAK oraz koreańskiego partnera KHNP. Co do projektu rządowego, realizowanego przez Polskie Elektrownie Jądrowe, eksperci KO zapowiadają z jednej strony audyt polskiego programu energetyki jądrowej, a z drugiej przyspieszenie budowy dwóch elektrowni. Nie podano jednak dat, a dotąd zakładano, że będzie to 2033 r.

Eksperci KO zapowiadają też konsultacje z Brukselą i dostawcą technologii odnośnie do systemu finansowania pierwszej elektrowni. Te prowadzi już obecny rząd za pośrednictwem pełnomocnika rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej. Trwają konsultacje przedstawionego projektu wniosku o zgodę na pomoc publiczną (rozmowy prenotyfikacyjne).

Jakie decyzje?

Wymienione działania obejmą m.in. zniesienie ograniczeń wiatrowych wynikających z ustawy odległościowej. Minimalna odległość nowych farm wiatrowych od najbliższych zabudowań ma wynieść 500 m, a nie – jak po ostatniej liberalizacji – 700 m. Będzie także dopuszczony tzw. mechanizm RePoweringu, a więc zwiększenia mocy farm wiatrowych już działających poprzez ich modernizację i zaopatrzenie w turbiny o większej mocy, niż miało to miejsce dotychczas.

Kolejny punkt programu IO jest bardzo ogólny. – Otworzymy drzwi dla inwestycji w nowe źródła, magazyny, operatorów sieci dystrybucji przez neutralne i jasne warunki konkurencji – czytamy.

Nie jest jasne, czy nowy rząd chce stworzyć inny mechanizm wsparcia przeznaczony dla magazynów energii. Obecny system wsparcia dla magazynów energii, które korzystać mogą z rynku mocy, jest niewystarczający. – Potrzebne są dodatkowe strumienie przychodów, takie jak arbitraż czy rynek usług systemowych, które działają w innych krajach. Mamy nadzieję, że nowy rząd przyspieszy wdrożenie takich rozwiązań – wskazuje Columbus Energy, jeden z graczy na rynku bateryjnych magazynów energii.

Czy nowy rząd doda osobny program? Firmy mogą mieć taką nadzieję. Przyszły gabinet będzie chciał zwiększyć moc do produkcji energii w sterowalnych źródłach rozproszonych i magazynach poprzez reformę rynku mocy i rynki elastyczności. W planach jest też zwiększenie autokonsumpcji energii prosumenckiej przez rozwój elektryfikacji ciepłownictwa i domowych magazynów energii.

Kolejne postulaty dotyczą rozwoju wielkoskalowych OZE. Ma zostać uproszczona i zredukowana droga administracyjna dla nowych OZE. Tu problem jest faktycznie ogromny. W ostatnich latach takiej skali negatywnych decyzji dotyczących podłączenia OZE do sieci elektroenergetycznej jeszcze nie było. W latach 2021–2022 Urząd Regulacji Energetyki otrzymał ok. 11 tys. powiadomień o odmowach przyłączenia obiektów do sieci, z czego ok. 9,4 tys. to instalacje OZE.

Nowy rząd, aby przyspieszyć wydawanie pozwoleń, chce zwiększyć finansowanie sieci i dokonać zmian w strukturach grup energetycznych z udziałem Skarbu Państwa. W kwestii finansowania poza deklaracją nie wspominano o kwotach, a te już teraz rosną.

Jak wynika z ostatniego raportu PTPiREE za 2022 r., spółki dystrybucyjne i przesyłowe (Enea Operator, Energa-Operator, PGE Dystrybucja, Stoen Operator, Tauron Dystrybucja i Polskie Sieci Elektroenergetyczne) wydały na inwestycje ponad 9,2 mld zł. To o ok. 2 mld zł więcej rok do roku, a firmy zapowiadają zwiększenie puli. Tylko Tauron planuje wzrost inwestycji w sieci dystrybucyjne do ponad 3 mld zł w 2024 r. Jak można jeszcze bardziej zwiększyć te nakłady? Tego jeszcze nie wiadomo. Pewną podpowiedzią może być wypowiedź Grzegorza Onichimowskiego z IO, byłego prezesa Towarowej Giełdy Energii. Jego zdaniem operatorzy sieci nie wykorzystują w pełni środków na inwestycje. – Naszym zdaniem m.in. dlatego, że one giną w grupach energetycznych – mówił on we wrześniu bieżącego roku.

Co do zmian w strukturach firm energetycznych eksperci IO proponują wydzielenie, ale nie prywatyzację, części dystrybucyjnych. Jak mówiła na wrześniowej prezentacji projektu strategii IO dr hab. Marzena Czarnecka, nie dojdzie do zmian składu kapitałowego. – To mają być spółki samofinansujące się. Pieniądze pochodzące z taryf dystrybucyjnych mają być przeznaczane wprost na rozwój sieci. To podział przez wydzielenie. Skład kapitałowy ma być bez zmian, taryfy mają jednak trafić bezpośrednio do spółek dystrybucyjnych – mówiła.