Czy Chiny uratują świat przed katastrofą klimatyczną? Kluczowy dylemat Pekinu

Powrót Donalda Trumpa do Białego Domu drastycznie zmienił oblicze amerykańskiej polityki klimatycznej. Choć nadużyciem byłoby stwierdzenie, że administracja prezydenta Joe Bidena podejmowała wyłącznie korzystne dla klimatu decyzje – to właśnie za jego kadencji USA, będące największym producentem ropy naftowej, osiągnęły rekordowy poziom jej produkcji, a w 2022 r. stały się też największym globalnym eksporterem skroplonego gazu ziemnego (LNG). W tym samym roku branża paliw kopalnych otrzymała też od rządu największe dotacje od 2010 r.

Jednocześnie jednak Biden wprowadził ustawę o redukcji inflacji (ang. Inflation Reduction Act, IRA), w ramach której proponowano wsparcie czystych technologii, głównie za pomocą ulg podatkowych oraz subsydiów. W ciągu dekady na ten cel rząd zdecydował się przeznaczyć 369 mld dol. Naukowcy z Uniwersytetu Princeton w badaniu z 2023 r. ocenili, że realizacja założeń ustawy w ogromnym stopniu wesprze redukcję krajowych emisji, podwajając dotychczasowe tempo, choć konieczne będzie wdrożenie dodatkowych działań, aby osiągnąć cele klimatyczne do 2030 r.

Nowa administracja wstrzymała finansowanie programów realizowanych w ramach IRA, a prezydent od początku swojej kadencji konsekwentnie odchodzi od walki z kryzysem klimatycznym. Po raz drugi wycofał USA z porozumienia paryskiego, zapowiadając też odejście z Ram Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC). USA nie będą też uczestniczyć w powołanym podczas szczytu klimatycznego COP28 w 2023 r. Funduszu Strat i Szkód. Jego celem było wsparcie finansowe dla krajów rozwijających się, które w największym stopniu odczuwają konsekwencje zmian klimatu. Środki miały być zapewnione przez kraje rozwinięte, w ramach historycznej odpowiedzialności za emisje gazów cieplarnianych. Odmowa partycypacji przez kraj, który wygenerował najwięcej emisji CO2 w historii, jest więc zgoła absurdem.

Chiny: Dwuznaczny lider

Nie ma wątpliwości co do tego, że Stany nie przejawiają obecnie żadnych ambicji klimatycznych. Czy w tej sytuacji Chiny, największy na świecie emitent gazów cieplarnianych, druga pod względem wielkości gospodarka, a zarazem lider w produkcji oraz wdrażaniu energii odnawialnej, wykorzystają okazję?

W 2020 r. Chiny ogłosiły, że osiągną szczyt emisji dwutlenku węgla do 2030 r., a do 2060 r. neutralność węglową. Zadeklarowały też podwojenie swoich mocy w zakresie energii odnawialnej do końca dekady, osiągając ten szczyt sześć lat przed terminem. W 2024 r. Chiny stały się światowym liderem pod względem inwestycji w transformację energetyczną, inwestując aż dwie trzecie z 2,1 bln dol., które wydano na świecie na technologie związane z czystą energią. Kraj obecnie produkuje 31 proc. swojej energii elektrycznej z OZE. Czysta energia w 2023 r. była największym motorem wzrostu PKB, generując dla chińskiej gospodarki rekordowe 11,4 bln juanów, jak wynika z analizy Lauri Myllyvirty, głównego analityka w Centrum Badań nad Energią i Czystym Powietrzem (CREA).

Czytaj więcej

Oceany i lodowce

Dlaczego lodowiec pod Everestem topnieje na mrozie? Rusza ekspedycja badawcza

Naukowcy wyruszą w rejon Everestu – najwyższej góry świata – by ustalić, dlaczego lód na jednym z...

Jednocześnie jednak kraj wciąż w ogromnym stopniu polega na węglu. Jak wynika z opublikowanego niedawno raportu CREA oraz Global Energy Monitor (GEM), w 2024 r. Chiny rozpoczęły budowę 94,5 GW nowych mocy elektrowni węglowych oraz wznowiły pracę nad zawieszonymi wcześniej projektami, których realizacja ma przynieść kolejne 3,3 GW energii z węgla. Stanowi to najwyższy poziom inwestycji kraju w energię węglową od dekady i zdaniem analityków podważa postęp w dziedzinie czystej energii. Autorzy raportu ostrzegają też, że wzbudza to poważne obawy w zakresie możliwości odejścia kraju od paliw kopalnych. Intensywny rozwój czystej energii miał doprowadzić do tego, że do 2026 r. OZE prześcigną paliwa kopalne w chińskim miksie energetycznym. Tymczasem dalsze inwestycje w węgiel mogą ugruntować pozycję węgla jako głównego źródła energii elektrycznej.

Wzrost produkcji energii z węgla w Chinach „zainspirował” też Trumpa do zwiększenia produkcji energii z – jak napisał na swoim profilu na platformie X – „pięknego, czystego węgla”. Prezydent USA podkreślił, że wstrzymanie produkcji energii z węgla pozwoliło „innym krajom, w szczególności Chinom, na uzyskanie ogromnej przewagi ekonomicznej” nad USA. Jednocześnie Trump nie wykazał ambicji, aby dorównać Chinom w zakresie rozwoju energii odnawialnej, wstrzymując dzierżawę farm wiatrowych na amerykańskich gruntach publicznych i wodach przybrzeżnych.

Węglowa potęga ChRL

Opublikowana niedawno analiza Carbon Majors wykazała, że wśród firm generujących największe emisje CO2 na świecie znalazło się wiele podmiotów chińskich. Osiem z nich odpowiadało za 17,3 proc. globalnych emisji CO2 z paliw kopalnych i cementu w 2023 r. W raporcie wskazano też, że wśród 20 największych emitentów znalazło się siedem spółek węglowych, z czego aż sześć chińskich.

Od czasu przystąpienia do porozumienia paryskiego w 2015 r. Chiny odpowiadają za 90 proc. światowego wzrostu emisji dwutlenku węgla. Jak większość sygnatariuszy porozumienia, Chiny nie dotrzymały terminu dostarczenia zaktualizowanych planów krajowych działań klimatycznych (minął w lutym).

Czytaj więcej

Klimat i ludzie

Donald Trump otwiera nowy front rywalizacji z Chinami. „Piękny, czysty węgiel”

„Upoważniam moją administrację do natychmiastowego rozpoczęcia produkcji energii z pięknego, czys...

Kraj odpowiada obecnie za ponad 30 proc. globalnych emisji CO2 z paliw kopalnych. Generuje ponad dwa razy więcej emisji gazów cieplarnianych niż USA i ponad cztery razy więcej niż Indie czy UE. Aby dążyć do osiągnięcia swoich celów klimatycznych, Chiny powinny osiągnąć szczyt swoich emisji CO2 nie później niż w tym roku. Czy się to uda? Eksperci zapytani o to przez badaczy z CREA w ubiegłym roku uznali to za całkiem prawdopodobne – aż 44 proc. ankietowanych odpowiedziało twierdząco. Rok wcześniej optymizm wykazało zaledwie 21 proc. respondentów.

W przywództwo klimatyczne Chin wierzy m.in. prezydent odbywającego się w listopadzie w Brazylii szczytu klimatycznego COP30, Andre Aranha Correa do Lago. Uznał on, że wkład Chin w obniżanie cen paneli słonecznych stanowi jedno z najlepszych rozwiązań na rzecz rozwoju energii odnawialnej w krajach rozwijających się. Simon Stiell, szef ds. klimatu ONZ, stwierdził, że świat „będzie potrzebował stałego przywództwa Chin”, aby osiągnąć cele klimatyczne, a minister środowiska RPA oświadczył, że Chiny „mają okazję przewodzić globalnej walce ze zmianą klimatu”. Również ekonomista Adam Tooze stwierdził, że „jeśli ma być globalny lider klimatyczny, to tylko Chiny” i w wywiadzie dla „Straits Times” zastanawiał się, czy oznacza to upadek Zachodu w „przestrzeni klimatycznej”.

W trakcie ubiegłorocznego szczytu klimatycznego COP29 w Baku Chiny były mocno zaangażowane w rozmowy, wzywając uczestników do bardziej ambitnych zobowiązań klimatycznych. Jednocześnie odmówiły uczestnictwa w Funduszu Strat i Szkód, podkreślając, że formalnie nie spełniają kryteriów, będąc gospodarką rozwijającą się. Kraj zapewnił jednak alternatywne finansowanie klimatu za pośrednictwem swojego Funduszu Współpracy Klimatycznej Południe–Południe i Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI), w ramach którego inwestuje m.in. w czystą infrastrukturę energetyczną, zielone planowanie miejskie oraz projekty przetwarzania odpadów w energię.

Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Center for Global Development (CGD), think tanku z siedzibą w Londynie i Waszyngtonie, od czasu wdrożenia Inicjatywy Pasa i Szlaku w 2013 r., Chiny przekazały ok. 3,8 mld dol. rocznie na finansowanie klimatu dla krajów rozwijających się. Wsparcie przekazano za pośrednictwem dwustronnych, wielostronnych i regionalnych mechanizmów finansowania. Do 2021 r. udział Chin wyniósł łącznie 34,3 mld dol.

Ofiara kataklizmów

Chiny w ogromnym stopniu ponoszą konsekwencje zmian klimatu. Kraj coraz częściej doświadcza rekordowych fal upałów, zagrażających zdrowiu mieszkańców oraz prowadzące do wzrostu zapotrzebowania na energię. Według raportu z 2023 r., opublikowanego na łamach czasopisma „The Lancet”, w 2022 r. liczba zgonów związanych z falą upałów w Chinach sięgnęła 50 900, co stanowi dwukrotny wzrost w stosunku do roku poprzedniego.

Regiony przybrzeżne, takie jak Guangdong i Fujian, doświadczają potężniejszych burz, powodujących szkody w infrastrukturze i rolnictwie, a główne szlaki wodne doświadczają coraz częstszych i silniejszych powodzi, które zmuszają do przesiedlenia miliony ludzi. Północna część kraju cierpi z powodu susz i poważnych niedoborów wody, Wyżyna Tybetańska traci lodowce, które zasilają duże rzeki, co zagraża bezpieczeństwu wodnemu mieszkańców okolicznych miejscowości.