Co zrobić, żeby zapewnić wyższe poziomy zbiórki

Materiał partnera: Fundacja Recal

Od 1 stycznia 2025 r. kupno napojów w puszkach będzie wiązać się z wniesieniem kaucji. Jej zwrot nastąpi po oddaniu pustych opakowań w specjalnie przygotowanych punktach, m.in. w automatach zlokalizowanych w placówkach handlowych. Wysokość kaucji według zapowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska wyniesie 50 groszy za pojedyncze opakowanie, a do odbioru nie będzie potrzebny paragon.

– Wysokość kaucji za pojedyncze opakowanie powinna być ponownie zweryfikowana po pierwszych dwóch latach jej obowiązywania – przekonuje Jacek Wodzisławski, Prezes zarządu Fundacji RECAL. – Znane będą wtedy realne koszty wdrożenia i funkcjonowania systemu, które przełożą się na konkretne stawki opłaty „handling fee”, czyli opłaty manipulacyjnej ponoszonej niezależnie od kaucji przez wprowadzających napoje na rynek. Ważne będzie także uwzględnienie mechanizmu tzw. ekomodulacji, czyli różnicowania stawek w zależności od rodzaju materiału danego opakowania tak, by promować opakowania wytwarzane z materiałów permanentnych oraz łatwych do recyklingu – podkreśla Jacek Wodzisławski.

Fundacja RECAL, reprezentująca wszystkich krajowych przedsiębiorców wytwarzających puszki napojowe (w zdecydowanej większości są one wykonywane z aluminium, ale wciąż około 10 proc. krajowego rynku stanowią puszki produkowane ze stali) zwraca uwagę, że nowo powstałe ramy prawne pozwolą na stworzenie efektywnego systemu kaucyjnego. Wciąż jednak potrzebne są bardziej precyzyjne ustalenia, które pozwolą zapewnić wyższe poziomy zbiórki.

Organizacja branżowa przedstawia swoje postulaty. Oto one:

1. Wprowadzenie mechanizmów premiujących materiały i opakowania bardziej przyjazne dla środowiska:

Proponowana stawka kaucji wynosić będzie 50 groszy. Postulujemy, aby kaucja na opakowania powyżej 1 litra była dwa razy większa – taki mechanizm pozwoli przeciwdziałać wypieraniu mniejszych i bardziej ekologicznych opakowań jak puszki aluminiowe.

W systemie kaucyjnym warto uwzględnić także zróżnicowanie materiałów wykorzystywanych do produkcji opakowań. Obok puszek metalowych kaucja obejmie także butelki plastikowe oraz szklane opakowania zwrotne.

Należy pamiętać, że nieodebrane kaucje, szczególnie w przypadku tak cennego surowca, jakim jest aluminium, oraz środki uzyskane z jego sprzedaży nie mogą być wykorzystywane do krzyżowego finansowania pomiędzy poszczególnymi materiałami opakowaniowymi. W praktyce oznacza to, że środki pozyskiwane od wprowadzających puszki nie mogą być przeznaczane na kaucjonowane szkło i plastik.

2. Transparentność systemu:

Zarządzanie licznymi transakcjami związanymi z pobraniem i zwrotem kaucji wymaga niezależnej weryfikacji rozliczeń finansowych oraz przepływów materiału. Na obecnym etapie ustawodawca nie zdecydował się na elektroniczny rejestr. Należałoby jednak rozważyć ustawowe wprowadzenie takiego rozwiązania.

Prowadzony przez podmiot rozliczający rejestr wszystkich pobranych i zwróconych kaucji oraz rejestr wprowadzonych do obrotu i zwróconych opakowań w podziale na poszczególnych operatorów, zapobiegałby nadużyciom oraz pozwolił na niezależne rozstrzyganie konfliktów pomiędzy operatorami.

3. Ujednolicenie wymaganych poziomów zbiórki:

Brak jednorazowych butelek szklanych w systemie kaucyjnym należy zrównoważyć wprowadzeniem takich samych wymogów dotyczących poziomów zbiórki szkła, jak również puszki i butelki plastikowej, czyli 90 proc. od 2029 r. i lat następnych z identyczną ścieżką dojścia rozpoczynającą się od poziomu 77 proc. od 2025 r.

Powinno to pośrednio wpłynąć na „niezaleganie” nieobjętych kaucją zużytych opakowań w przestrzeni publicznej. W obecnej wersji ustawy kaucyjnej ten ważny aspekt środowiskowy nie został uwzględniony.

4. Edukacja konsumentów na temat niezgniatania puszek:

Niezależnie od użytego surowca, puszki zwracane przez konsumentów będą musiały być oddawane w formie niezgniecionej, aby możliwa była elektroniczna weryfikacja zasadności wypłaty kaucji. W przypadku zwrotu do specjalistycznych automatów weryfikacja będzie prowadzona przez te urządzenia. Obok automatów będą funkcjonowały również systemy ręcznego przyjmowania niezgniecionych opakowań.

5. Sprawne funkcjonowanie centrów przerobowo-rozliczeniowych:

Sieć takich centrów, zorganizowana dziś w dużej mierze przez producentów puszek napojowych, liczy obecnie łącznie kilkadziesiąt zakładów, pokrywających zasięgiem swojego działania teren całego kraju i przetwarzających tysiące ton tego cennego odpadu miesięcznie. W tych miejscach prowadzone są specjalistyczne procesy, przygotowujące zebrane puszki do recyklingu, które następnie są wysyłane bezpośrednio do hut.

Dodatkowo, co bardzo ważne, centra te posiadają wszelkie wymagane prawem pozwolenia na wykonywanie procesów przerobu i wysyłkę puszek napojowych do recyklingu. Mają odpowiednie know-how i infrastrukturę, aby zapewnić wymaganą jakość materiału poddawanego recyklingowi, co pozwoli z zebranych puszek wyprodukować nowe.

Zatem współpraca przyszłych podmiotów odpowiedzialnych za system kaucyjny z obecnymi firmami przetwarzającymi odpad puszki aluminiowej wydaje się być najbardziej logicznym, racjonalnym i pożądanym kierunkiem budowania systemu kaucyjnego w Polsce.

Nadrzędnym celem systemu kaucyjnego powinno być zapewnienie jak najwyższych poziomów zbierania oraz faktycznego recyklingu opakowań, a w efekcie drugie życie surowców wykorzystanych do ich produkcji.